> overzichtspagina / voorpagina / recent repertoire / de vere bulletin / agenda / affiches / associaties / electronische post/ felix meritis / l ijst van stukken / tooneelcatalogus / zuilenzaal / reservepagina / grafiek / de eerste republiek/ verwanten/ politiek subsidie en pamfletten/ film en fotoo album<


heldenplatz
thomas bernhard
derde scene

ontruimde eetkamer
alleen een lange tafel en zeven verschillende stoelen
de tafel is geïmproviseerd gedekt
een hoge deur links, een hoge deur rechts
drie grote hoge vensters met zicht op de heldenplatz
de jaloezieën zijn open
kisten en koffers met het opschrift 'oxford '
professor robert, professor liebig met vrouw,
meneer landauer en anna zitten tegen de muren,
olga op een kist, en zij wachten op
mevrouw professor schuster en lukas)
professor robert
eens iemand op een idee brengen
meer was het niet
toehoorders hebben altijd dove oren
er wordt gepraat
maar er wordt niks van begrepen
voor zelfverloochening niet geschikt
op al die gezichten arrogantie anders niks
alle terreinen van de wetenschap misbruikt
alle cultuur vernietigd
de geest uitgedreven
vroeger was het nog een genoegen de straat op te gaan
maar dat is ook alweer een vergissing
een vanzelfsprekende vergissing
(hij kijkt op de straat)
praat je met iemand blijkt het een idioot
in iedere wener schuilt een massamoordenaar
maar je mag je humeur niet laten bederven
de logica wil dat je gewoon
in de noodlotssamenleving stikt
wenen is een koude grauwe stad
provinciaals
het amerikaanse maakt het zo weerzinwekkend
het amerikanisme heeft hier alles vernietigd
en ik heb mijn humeur nooit laten bederven
het oostenrijkse vraag ik mij altijd af
wat is dat dan
de absurditeit aan de macht
dat trekt ons aan
en stoot ons af
totaal gedegenereerd socialisme
totaal gedegenereerd christendom
uiteindelijk walgen wij er alleen maar van
dat is het deprimerende
anna
ik zal in elk geval die brief aan de burgemeester opstellen
je hoeft hem niet meteen te ondertekenen oom robert
die weg rukt het perceel volledig uit elkaar
moeder is hulpeloos
de gemeente doet met moeder wat ze wil
moeder kan niks ondernemen
naar het schijnt gaan ze ook de kerk slopen
olga
neuhaus is toch al vernietigd
professor liebig
ik kan mij het neuhaus van vroeger precies herinneren
wij brachten iedere zomer twee weken in neuhaus door
professor robert
voor ons was het alleen maar het zomerhuisje
tijdens ons verblijf in engeland
is het min of meer in mekaar gedonderd
anna
oom robert heeft het zo mooi laten restaureren
de grote tuin aangelegd
en nu wordt het allemaal door die nieuwe weg vernietigd
mevrouw liebig
met het individu wordt tegenwoordig gedaan wat de staat wil
professor liebig
dat is altijd zo geweest
professor robert
het individu wordt door de staat altijd belazerd
professor liebig
een vreselijke tijd
professor robert
iemand die nadenkt wordt 's ochtends meteen al misselijk
professor liebig
er heersen overal chaotische toestanden
de leugen beheerst alles
en het onvermogen


meneer landauer
waarschijnlijk wordt de regering in de herfst aangepast
professor liebig
daar gaat het niet om
het is volstrekt om het even
wat het voor een regering is
het is de een voor de ander
altijd dezelfde
dezelfde zaken
die door dat soort gedaan worden
altijd dezelfde belangen
totaal gedegenereerd
met de dag wordt de staat meer ten gronde gericht
professor robert
alleen hun taal is al zo weerzinwekkend
moet je luisteren naar de kanselier
die kan niet eens een zin correct afmaken
de anderen ook niet
er komt alleen maar onzin uit
wat ze denken is onzin
zoals ze het uitspreken onzin
professor liebig
de kranten schrijven ook onzin
in de kranten wordt een taal geschreven
waar je misselijk van wordt
op iedere krantepagina
afgezien van de leugens die erop staan afgedrukt
honderd fouten
de kranteredacties in oostenrijk
zijn niks anders dan gewetenloze partijgerichte
varkensstallen
professor robert
allemaal ongekwalificeerd
ze kunnen niet denken
dus kunnen ze niet schrijven
professor liebig
met dat stompzinnige lezersbestand
dat het meest pretentieloze van europa is
geen wonder
professor robert
maar die rotzooi
nemen wij dag in dag uit in ons op.
omdat het ons interesseert
en omdat wij zijn gefascineerd
je moet toch toegeven waarde collega
dat je in feite meer bent geïnteresseerd
in die idiote kranten
met hun regelrechte infernale stompzinnigheid
dan bijvoorbeeld in de neue zürcher zeitung
het zogenaamde hoge niveau
is toch altijd heel saai geweest
wat wij in kranten zoeken is het uitschot
voor het dagelijkse denkwerk
heb ik geen krant nodig
de absolute primitiviteit
van deze oostenrijkse boulevardpers
is wat ik iedere morgen moet hebben
ik ga liever ik geef het toe op in dit soort rommel
dan in het smakeloze feuilleton
van de frankfurter allgemeine
ik heb nog liever meteen na het ontbijt descartes
dan de frankfurter allgemeine
een paar oude boeken
waarin alles is samengebald
nee
ik kan er geen afstand doen
het uitschot is de sensatie
en die gore sensatie
is een levensnoodzaak
zeker als je aan het doodgaan bent
professor liebig
wat hier ontbreekt
is een krantencultuur
professor robert
laat mij niet lachen
wat is krantencultuur
krantencultuur krantencultuur
die is juist zo weerzinwekkend
maar ik geef toe dat het hier in oostenrijk
aan een krant zoals de
neue zürcher zeitung ontbreekt
dat geef ik toe
ook al verveel ik me altijd
bij het lezen van de
neue zürcher zeitung
eerlijk gezegd prefereer ik troep
stelt je je neuhaus voor
samen met de
neue zürcher zeitung
waarop ik ben geabonneerd uit gewoonte
omdat ik al tientallen jaren lang denk
dat ik zonder de
neue zürcher zeitung
niet kan bestaan dat is mijn stompzinnigheid
nee nee
ik zou stikken zonder de oostenrijkse pestkranten
je bespaart je kapitalen aan medicijnen
als je je maar meteen overlevert
aan de totale stompzinnigheid
van de kronen-zeitung de kurier
dat brengt 's ochtends je bloedsomloop op gang
over de presse heb ik het niet ik niet
die gedegenereerde krant
is met zijn tien shilling zelfs als slaapmiddel veel te duur
(kijkt naar de heldenplatz)
die van niederreiter
proletarische afkomst
leert toneelspelen
en degenereert vervolgens
mijn neef lukas
heeft zich altijd aan dat soort louche types vergooid
de zonen van gegoede huize zogezegd
zijn min of meer altijd al slachtoffers
van de toneelspeelkunst geworden
verslaafd aan toneelkunstenaressen
van het toneel zelfs van het burgtheatertoneel
van het ene moment op het andere
in de aristocratie beland
dat was niet zelden het geval
professor liebig
heb je niet ooit zin gehad naar cambridge terug te gaan
professor robert
nee ik niet
ik ben in engeland nooit gelukkig geweest
engeland was voor mij altijd alleen maar een noodoplossing
ik ben nooit zoals mijn broer verliefd geworden op engeland
er was een tijd dat mijn broer verliefd was op engeland
engeland heeft ons allebei gered
maar ik zou nooit in engeland gebleven zijn
ik ben dan ook niet teruggegaan
dat zou echt niet in mij opgekomen zijn
ik vond ook niet alles zo gewelddadig hier
als mijn broer josef
maar ik kan het goed begrijpen
dat hij er een eind aan heeft gemaakt
ik leef al jarenlang onverschillig waar
ik ben in neuhaus
je zou kunnen zeggen dat ik al jarenlang dood ben
mijn broer heeft zelfmoord gepleegd
ik ben naar neuhaus gegaan
het komt misschien op hetzelfde neer
ik besta eigenlijk allang niet meer
ik bekijk alles zogezegd vanuit de dood
begrijp je
meneer landauer
maar je gaat steeds weer naar de musikverein
professor robert
een ingesleten gewoonte
iets anders kan ik gewoon niet meer verzinnen
ik lees wat ik wandel wat
in neuhaus
en ik ben toch geen natuurliefhebber
ik haat de natuur misschien zelfs wel
dat is meer zoals het is
mij schenkt de natuur niks
dus rijd ik een of twee keer per week naar de stad
en ga naar de musikverein
maar mijn muzikale eisen
liggen niet meer zo erg hoog
ik wacht er alleen nog op
eindelijk helemaal dood te zijn
en zelfmoord ligt niet in mijn karakter
anna
(tot hem)
moeder wil met je over zittel praten
professor robert
over zittel
wat wil zij met mij over zittel bespreken
anna
de kosten voor het bejaardentehuis
van de moeder van zittel
heeft vader betaald
professor robert
nou en
anna
of jij die overneemt wil zij weten
professor robert
mevrouw zittel is niet mijn huishoudster
of bedrijfsleider of wat dan ook
zij gaat met moeder mee naar neuhaus
en blijft daar dan waarschijnlijk
en daar heb ik niks mee te maken
ik heb kronberger
kronberger en ik
wij zijn in neuhaus al tientallen jaren op elkaar ingespeeld
je moeder stikt praktisch in het geld
laat haar dat dan betalen
(tot iedereen)
mijn schoonzuster
is tenslotte altijd de kapitaliste van de familie geweest
en bovendien wat is dit voor een gespreksonderwerp
meneer landauer
wat zeg je
gaan de rooien de komende verkiezingen winnen
die hebben geen ruggegraat
en de zwarten zijn louter stomkoppen
en zwijnerij is bij alle partijen de motor
wanneer je vandaag de dag in oostenrijk
op een politicus stemt
stem je alleen maar op een corrupt zwijn
zo is het
(mevrouw zittel komt met een stapel borden binnen en begint de tafel te dekken)
mijn schoonzus
had er allang moeten zijn
ze is al voordat ik in de taxi stapte
met lukas weggereden
die van niederreiter brengt alles in de war
wat is dat eigenlijk voor iemand
mevrouw zittel
anna
dat was toch een staaltje van smakeloosheid
dat die op de begrafenis opdook
professor robert
een op zichzelf helemaal niet onaantrekkelijk iemand
(tot anna)
heeft zij josef gekend
anna
twee keer heeft hij haar meegebracht
vader was niet enthousiast
professor robert
lukas was altijd de specialist in toneelspeelsters
anna
in die van het tweede en derde plan
professor robert
zoiets doe je toch niet
eerst dat mens naar huis brengen en dan je moeder
anna
schandalig
professor robert
maar natuurlijk
kunnen we nog wel even wachten mevrouw zittel
(herta is binnengekomen en bij de deur blijven staan)
twee jaar
en dan werkt zij hem al op de zenuwen
want het is toch altijd hetzelfde
wat als grote liefde begint
is al na een paar weken een last
en feitelijk is dat heel normaal
soms denk ik wel dat lukas nóóit een vrouw zal vinden
op zijn leeftijd lukt dat toch helemaal niet meer
dan is een mens al veel te kieskeurig
elke blik doorziet alles
behalve verveling en tegenzin
komt er niks meer uit
mevrouw zittel
meneer de professor heeft zich vorige week
een dag voor het ongeluk
nog een paar schoenen laten aanmeten bij scheer
dat wilde ik nog zeggen
(zij legt servetten op tafel)
anna
lukas heeft toch dezelfde maat
professor robert
josef was de klassieke fetisjist
ik heb drie paar versleten in twintig jaar
hij had meer dan honderd paar schoenen
in wenen alleen al rond de zestig paar
in neuhaus staan overal schoenen van hem
ook in salmansdorf
mevrouw zittel
de post heb ik in de kleine witte zak gestopt
anna
ik heb helemaal niemand geschreven dat vader dood is
die denken allemaal dat hij al in oxford zit
(mevrouw zittel fluistert herta iets in het oor, zij gaan allebei af)
professor liebig
ik word altijd gedeprimeerd van kerkhoven
mijn vrouw leeft helemaal op
mevrouw liebig
ik heb altijd kerkhoven bezocht met mijn grootmoeder al
professor liebig
op kerkhoven kun je het beste
de diverse familiegeschiedenissen bestuderen
professor robert
kerkhofbezoek is erg nuttig
niks levert meer lering en gemoedsrust op
nergens anders
kan een tegenwoordig toch overal lastiggevallen hoofd
zich beter concentreren
van mijn schoonzuster ben ik te laat komen gewend
mijn broer heeft dat altijd tot wanhoop gebracht dat ze altijd te laat komt
en voor iedere afspraak met haar was ik bang
die van niederreiter en je moeder in één auto dat is toch onvoorstelbaar
(herta komt met een broodmand binnen en zet die op tafel)
naar sacher gaan was toch het beste geweest
of heel simpel een hapje bij sluka
onder deze omstandigheden een maaltijd bereiden
dat kan ook alleen maar mevrouw zittel verzinnen
(tot herta)
wee je in wolsegg woont een neef van mij
dat is toch vlak boven ottnang
de hausruck is een mooie streek
een mijnwerkersstreek
daar wonen herinner ik mij
toch alleen maar
de allervriendelijkste allerbeste mensen
jij komt uit die streek
herta
ja meneer de professor
professor robert
was jouw grootvader niet die mijnwerker
die de nazi's in het concentratiekamp hebben gestopt
omdat hij naar de zwitserse zender had geluisterd
herta
ja meneer de professor
professor robert
de buurman heeft je grootvader aangegeven
en die is toen in het concentratiekamp gestopt
in nederland toch
mijn broer heeft me daarover verteld
uw grootouders waren nog dappere mensen
(herta gaat af )
anna
haar vader was alcoholist
en haar moeder heeft wegens herhaaldelijke diefstal
een jaar in de gevangenis gezeten
professor robert
en leven zij nog haar ouders
anna
geen mens weet waar ze zijn
dood zijn ze niet dat staat vast
maar geen mens weet waar ze zijn
professor liebig
je merkt het altijd meteen dat oberoostenrijkse
professor robert
(kijkt uit het raam)
alles in staat van ontbinding
(tot olga)
jij hebt het als heel klein kindje altijd al koud gehad
maar daardoor was je verzekerd van de liefde van iedereen
(kijkt uit het raam)
de mensen hebben geen idee
dat de catastrofe op het punt staat te beginnen
maar alles leidt af van de catastrofe
alles is alleen maar afleiding van de catastrofe
mejuffrouw niederreiter zal met je broer trouwen
en de familie schuster definitief vernietigen
dat kan ook
mejuffrouw niederreiter vermoordt alles
je zult het zien
een wereld waarin je alleen nog maar wordt aangegaapt
die het denken heeft verleerd
het verdommingsproces is niet meer tegen te houden
het gaat om shakespeare zei hij
maakt me niet uit zei zij
het gaat om von kleist
het was haar om het even
anna
ik dacht een grote krans van narcissen
maar dat was fout
professor liebig
elke dode laat uitsluitend een slecht geweten na
meneer landauer
het was een geslaagde begrafenis
professor robert
alle begrafenissen zijn mislukt
zijn ze pompeus zijn ze afstotelijk
zijn zij uiterst simpel zijn ze afstotelijk
toneelspelen met de dood mislukt altijd
juffrouw niederreiter
zal lukas kapot maken
ze zal hem vernietigen
toneelspeelsters hebben tot nu toe elke familie ten gronde gericht
steeds weer gedacht nog een keer
naar cambridge te reizen
maar nu niet meer
de engelse tijd was het mooist
de kindertijd
en de engelse tijd
(tot anna)
jou kon het allemaal nooit iets schelen
(tot olga)
en jij barstte dan in tranen uit
de vertroetelde
jij hebt het altijd koud heb jij die mof nog
olga
de mof van moeder
professor robert
ja de mof van moeder
olga
nee ik weet niet waar de mof is gebleven
professor robert
in de winter gingen de dames
nooit zonder mof de straat op
moffen zijn helemaal uit de mode geraakt
na de oorlog heb ik geen mof meer gezien
in de rotenturmstrasse
heb ik josef voor de laatste keer gezien
bij de lügeck
ik had een kop koffie met hem willen gaan drinken
maar hij wou niet
de broer met het zwakke hart heeft hem overleefd
je stelt je er helemaal op in
als eerste dood te gaan
en je blijft over
in de jaren zestig had hij naar engeland moeten teruggaan
niet in negentienhonderd achtentachtig
wij hadden helemaal niet meer
naar oostenrijk terug moeten gaan
mij was het al in engeland duidelijk
dat oostenrijk niet meer mogelijk is
in de val gelopen
dat is het
je moeder was de enig konsekwente
maar naar je moeder heeft nooit iemand willen luisteren
in wenen zou ik helemaal niet eens begraven willen worden
zei ze steeds
het heeft haar niks geholpen
josef heeft zijn zin doorgedreven
het weense is vernietigend ontwrichtend
zei zij altijd
de politici hebben dit land uitgeperst
tot in elke uithoek
verwoest verminkt vernietigd
vind je dat ook niet
meneer landauer
de oostenrijkers hebben geen keus
wat de oostenrijker ook kiest het is gedegenereerd
professor liebig
het is alleen een kwestie van tijd
en de nazi's zijn weer aan de macht
alle tekenen wijzen erop
de roden en de zwarten
spelen de nazi's alles in handen
professor robert
dan gebeurt precies
waar het merendeel van de oostenrijkers op uit is
dat het nationaal-socialisme regeert
ondergronds is het nationaal-socialisme
natuurlijk allang weer aan de macht
meneer landauer
het spook treedt plotseling als sterke man
über nacht naar voren
professor robert
(kijkt naar de heldenplatz)
de toekomst reeds de zeer nabije toekomst
meneer landauer
zal je gelijk geven
voor mij persoonlijk is dat allemaal geen probleem
op het kerkhof van döbling zullie jullie mij niet meer horen
mijn broer josef mag van geluk spreken
dat hem die spontane sprong is gelukt
ik heb zelfmoordenaars altijd bewonderd
maar ik had nooit gedacht dat mijn broer daartoe in staat zou zijn
het leven is echt een komedie
(wijst op de her en der staande kisten en koffers)
op al die kisten en koffers staat oxford
en alles gaat naar neuhaus
mijn broer heeft het huis al verkocht
aan een perzische zakenman die in istanbul woont
ik ken het bedrag niet
maar het laat me ook koud wat die pers heeft betaald
de bösendorfer is al naar oxford vooruit gestuurd
per schip zoals in vroeger tijden
(tot anna)
maar nuu zullen we hetmeemaken dat die bösendorfer
vandaag of morgen opeens weer in wenen voor de deur staat
je moeder heeft nooit goed gespeeld
dilettantistische klimperei
de annchen-aria uit de freischütz
meer zat er niet in
maar laten wij niet vergeten
wat zij verder allemaal niet voor ons heeft gedaan
(tot professor liebig en meneer landauer)
eerst dachten we allemaal
dat het iets was van voorbijgaande aard
maar tenslotte heeft het zich
tot een chronische ziekte ontwikkeld
(buigt zich naar voren)
zij hoort al maanden weer
op tamelijk beangstigende wijze
de massa's op de heldenplatz schreeuwen
je weet wel
vijftien maart achtendertig
hitler arriveert op de heldenplatz
anna
in neuhaus heeft ze die aanvallen niet
professor robert
medisch heel eenvoudig te verklaren
maar absoluut ongeneeslijk
anna
ik ben blij dat het huis is verkocht
het heeft ons geen geluk gebracht
professor robert
ik heb altijd gezegd
niet in de binnenstad gaan wonen
ramen op de heldenplatz
dat is toch vragen om ellende
olga
moeder wilde dit huis ook niet
professor robert
een diepgewortelde shock zogezegd
zij heeft zich met handen en voeten
tegen dit huis verzet
maar josef was ervan bezeten
dan is het niet ver naar de universiteit
meteen toen ze het betrokken
had zij op de eerste dag meteen een aanval
een gril dacht iedereen natuurlijk
want je moeder was altijd al een komediant
maar het zat dieper
het was geen komedie
juist zij die altijd gespeeld heeft
uiteindelijk een chronisch ziektebeeld
hoe laat is het eigenlijk


olga
drie uur
(mevrouw zittel komt binnen, zet een karaf water op tafel en gaat weer weg)
professor robert
mevrouw liebig
je kent karlsbad toch heel goed
wat denk jij van een kuur in karlsbad
mevrouw liebig
ik ben al vijftig jaar niet meer in karlsbad geweest
professor robert
maar je weet hoe het er daar uitziet
mevrouw liebig
ik weet hoe het er vijftig jaar geleden in karlsbad uitzag
professor robert
vijftig jaar geleden natuurlijk
waarschijnlijk
ziet het er nu in karlsbad totaal anders uit
ja ik ben nooit meer in tsjechoslowakije geweest
er schijnen hele mooie hotels te zijn in karlsbad
professor liebig
naar karlsbad kun je niet meer gaan
kan zijn dat de hotels dezelfde zijn
het metselwerk is hetzelfde
maar de atmosfeer is tegenwoordig onverdraaglijk
overal waar de communisten zijn langsgekomen
professor robert
waarschijnlijk is het ook onzin
op mijn leeftijd naar karlsbad
onder de huidige omstandigheden
mijn ouders konden nog in vijf uur
met de sneltrein van wenen naar karlsbad
met de wagon-lits eerste klas
professor liebig
na je zestigste een kuur doen
als je nooit hebt gekuurd is volstrekt belachelijk
de monarchie was ook geen ideale toestand
denk je dat er ooit weer zoiets
als een oostenrijkse monarchie zal komen



professor robert
nee nooit
er zal niks meer komen niks
professor liebig
niks
professor robert
niks
professor liebig
hoe ben je eigenlijk toendertijd aan die leerstoel in cambridge gekomen
professor robert
via professor strotzka
die kende ik uit wenen
die was al in vierendertig naar engeland gegaan
geweldige man
na de oorlog heeft hij mij en mijn broer
ook weer in wenen dat professoraat bezorgd
professor strotzka is onze levensredder
die ligt nu ook al op het kerkhof van döbling
al die geweldenaren liggen op het kerkhof van döbling
op het kerkhof van döbling
en op het kerkhof van grinzing
daar liggen de oostenrijkse geestesmensen
(roept uit)
strotzka heeft ons in dover afgehaald
en naar zijn huis gebracht
een kleine villa in de buurt van reading
altijd bescheiden geleefd
maar veeleisend
de situatie in engeland was toen niet al te best
de engelse regeringen waren zwakzinnig
naar de steinhof gevlucht
naar strotzka's broer
die was afdelingshoofd in de steinhof
twaalf dagen in de steinhof gesidderd
en toen naar zwitserland
in genèvehuisden wij in een keldergat
aan de zwitsers heb ik geen al te beste herinnering
de zwitsers zijn al met al een karakterloos volk
maar je weet het uitzonderingen bevestigen de regels
tasso van goethe gelezen in dat keldergat
en dat allemaal met anna en olga
toen ging josef naar oxford
en ik naar cambridge
en heeft het twee jaar geduurd
voor wij college mochten geven
wij verdienden in die tijd ook geen geld
professor liebig
mijn vrouw en ik
hebben acht jaar in caltanisetta ondergedoken gezeten
zoals je weet
professor robert
strotzka heeft ons gered
zonder twijfel overigens een voortreffelijk wetenschapper
(mevrouw zittel komt binnen met een tweede karaf water, zet die op tafel en gaat weer weg)
anna
(tot haar oom)
als je de burgemeester nou eens een diner aanbood
zou dat al een stap in de goede richting zijn
jij kunt met dat soort mensen zo goed omgaan
professor robert
(tot professor liebig)
naar engeland te kunnen gaan
was een groot geluk
professor strotzka ben ik in december
nog een paar keer in de papageno tegengekomen
dat doorrookte restaurant
daar ging hij altijd eten met zijn vrouw
en nu is hij ook al weer dood
en kom ik iedere keer langs zijn graf
op het kerkhof van döbling
de ene helft van de schusters
ligt op het kerkhof van grinzing
de andere op het kerkhof van döbling
mijn vrouw ging nooit naar een park
alléén maar naar het kerkhof
het is ook nergens zo mooi als op een kerkhof
(kijkt om zich heen)
de aanblik van bagage heb ik altijd vreselijk gevonden
dat heeft altijd alleen maar een reis naar het ongeluk betekend
(mevrouw zittel komt met de vaas irissen naar binnen, zet ze op tafel en gaat weer weg)
bloemen haatte hij toch
en katten
dit is de eerste keer dat mevrouw zittel
hier bloemen neerzet
dat zou zij toen mijn broer nog leefde
nooit gedurfd hebben
voor de eerste keer en voor de laatste keer
in de vrije natuur
zei hij altijd
niet in huis
meneer landauer
ik ging naar elk college van professor schuster
professor robert
hij was altijd stipt op tijd
en hij heeft zijn werk exact gedaan
dat was vanzelfsprekend
hij had ook de meeste toehoorders
hij was natuurlijk wantrouwig
hij wantrouwde zijn toehoorders
wanneer ze begonnen over zijn boeken
draaide hij zich om
dat duldde hij niet
over zijn boeken wilde hij niet praten
hij was sowieso niet echt een spraakzaam mens
discussies haatte hij
niks haatte hij zo erg als discussies
discussies leiden tot niks
de wereld discussieert
en er komt alleen maar onzin uit
zei hij altijd
hij sprak ook met mij niet over zijn werk
en het interesseerde hem eigenlijk ook niet wat ik deed
hij vroeg er nooit naar
met jou is alles in orde
zei hij altijd
dat was alles
een echt gesprek
hebben wij ons hele leven niet met elkaar gevoerd
hij was een ontoegankelijk mens
zoals dat heet
iedere zelfs de uiterste inspanning
leidt tot niks zei hij altijd
alles wat je doet is zinloos
omdat je het uiteindelijk hersenloos doet
hij was te gecompliceerd om de wereld te verdragen
meneer landauer
op een keer kwam ik hem tegen in het palmenhuis
betreurde hij het dat hij niet honderd jaar vroeger had geleefd
wij leven altijd in de verkeerde tijd
zei hij
wij willen allemaal alleen in het verleden leven
dat hebben wij zo mooi ingericht
het verleden zoals wij willen
geen mens wil de toekomst
maar iedereen moet de toekomst in
daarin waar het alleen maar koud en onaangenaam is
ik heb de professor altijd bewonderd
professor robert
terwijl bewondering
hem zo tegenstond
niks haatte hij meer dan bewonderd te worden
dat verafschuwde hij
bewonderaars haatte hij als de pest
(rechtstreeks tot meneer landauer)
maar ik weet
dat hij met jou een uitstekende verstandhouding had
die uitstekende verstandhouding was wederzijds
zelfs genegenheid vond hij niet best
hij zag dat meteen als bezitsdrang
de prijs voor bewondering was hem te hoog
hij was niet bereid die te betalen
wat hij heeft gepubliceerd
was van fundamenteel belang ongetwijfeld
maar hij wilde daar niet om bewonderd worden
met rust gelaten worden was zijn grootste geluk
wanneer je bij hem tenminste van geluk kunt spreken
meneer landauer
op sommige dagen
zie ik alleen maar gelukkige mensen
om mij heen
het is waar landauer zei hij
iedereen is gelukkig
iedereen ziet er gelukkig uit en
ik vergis me niet zei hij
iedereen zelfs in de armste en armzaligste omstandigheden
is altijd gelukkig landauer
en dan zie ik toch altijd weer dat
ze allemaal samen
weer doodongelukkig zijn
professor liebig
hij leefde erg geïsoleerd
in zichzelf gekeerd zoals dat heet
meneer landauer
een paar toehoorders
waren zelfs van plan met hem naar oxford te gaan
dat wist je vast niet
professor robert
hij had absoluut betrouwbare aanhangers
hij zelf wist dat niet
meneer landauer
professor schuster had enorme invloed
professor robert
dat heeft niet bepaald tot zijn populariteit bijgedragen
zijn collega's hebben hem niet geaccepteerd
om niet te hoeven zeggen dat zij hem haatten
de universiteitsdocenten in oostenrijk
zijn tegenwoordig
zonder uitzondering provinciaals
wat die allemaal denken is toch niks
daarvoor missen zij
de meest voor de hand liggende kwalificaties
het denken op onze hogescholen
komt al tientallen jaren
helemaal niet meer op gang
en dan ook nog die volledig
nationaal-socialistische
absolute katholieke gezindheid
die hier alles beheerst
de huidige universiteitsdocenten
zijn ongelofelijk primitief
hun onwetendheid is catastrofaal
wanneer je bedenkt dat aan onze universiteiten
de belangrijkste leerstoelen door
tiroler en salzburger
nazi's zijn bezet
kan dat ook alleen maar catastrofaal zijn
de hooggebergtestompzinnigheid
wordt tegenwoordig overal gepredikt
dat is toch zo
de democratiseringskitch
onverdraaglijke cultuurbarbaren
onderwijzen alleen nog maar alpenlandzwakzinnigheid
niks anders
vroeger kwamen de universiteitsdocenten
uit de hautebourgeoisie
uit de joodse haute-bourgeoisie
vandaag komen ze uit het over het paard getilde
weinburgerproletariaat
en uit de debiele boerenstand
de situatie is beschamend
vandaag de dag gaat hier toch al
een kleine vette hoofdartikelenschrijver
van de kurier
door voor een geestelijk zwaargewicht
en een nog altijd
met het analfabetisme worstelend voorstadspotentaatje
de karikatuur van een socialist
gaat door voor kanselier
voor staatsman
dat zijn de feiten
in deze dwergstaat is alles zwakzinnig
en de geestelijke behoeften zijn
tot het absolute minimum teruggebracht
misschien dat je je een paar keer per jaar
in deze stad op je gemak voelt
als je over de kohlmarkt loopt
of over de graben
of de singerstrasse afloopt
in de voorjaarslucht
als je jezelf een keer toestaat
met de grootst mogelijke zelfverloochening
niet aan de absolute lachwekkendheid
van deze staat te denken
aan zijn ontoerekeningsvatbaarheid
je laat je ook altijd weer door oostenrijk besodemieteren
maar ook al eet je een keer goed in een restaurant
of drinkt een goede kop koffie in een koffiehuis
je mag niet vergeten dat
je je in de allergevaarlijkste van alle europese staten bevindt
waar smeerlapperij het hoogste gebod is
en waar de mensenrechten met voeten worden getreden
wat een benijdenswaardig mens is toch diegene
die de kracht heeft gehad zich uit deze non- staat
in het absolute niks te redden
zich doodgewoon
op het kerkhof van döbling te redden
voor ons soort mensen
was het kerkhof altijd de enige uitweg
waarde collega liebig
mevrouw zittel
(komt binnen en blijft bij de deuropening staan, fluistert)
mevrouw professor komt eraan
(en gaat weer weg)
professor robert
eindelijk dan
(hij wil opstaan, maar het lukt hem niet, anna helpt hem op. iedereen staat op)
daar is ze dan onze schoonzuster
(mevrouw schuster wordt door haar zoon lukas en mevrouw zittel binnengeleid. professor robert loopt naar haar toe en kust haar hand, mevrouw zittel gaat weer weg en komt terug met een pan soep, blijft met de soeppan bij de deur staan)
lukas
we hebben een omweg gemaakt
we hebben juffrouw niederreiter naar huis gebracht
professor robert
op mijn leeftijd is wachten een gewoonte geworden
mevrouw schuster
het is tenslotte een uitzonderlijke dag
(professor liebig en mevrouw liebig evenals meneer landauer begroeten mevrouw spinster)
professor robert
je moet je in alles schikken
dat hebben we intussen geleerd
(wil aan tafel gaan zitten anna en olga zetten stoelen bij de tafel, ook een kist, omdat er een stoel te weinig is lucas leidt mevrouw schuster naar de tafel, zij gaat zitten. professor robert gaat tegenover haar zitten. professor liebig en mevrouw liebig gaan ook zitten, anna ook en meneer landauer; olga gaat op de kist zitten. mevrouw zittel brengt de soep op)
het is waarschijnlijk de laatste keer
dat er hier wordt gegeten
anna
we hebben nog een souper
professor robert
is het dan niet beter
naar een restaurant te gaan
naar een of ander eethuis
(kijkt om zich heen)
anna
mevrouw zittel heeft alles al voorbereid
zij heeft wildpasteitjes bij sluka gehaald
professor robert
sluka dat was als kind al
mijn lievelingseten
(tot mevrouw schutter)
ik had je graag in de taxi meegenomen
ik wilde die van niederreiter niet ontmoeten
mevrouw schuster
met lukas was afgesproken
dat hij mij naar huis zou brengen
professor robert
jij en die van niederreiter
als je er geen bezwaar tegen hebt
blijf ik bij jullie overnachten
ik kan vandaag niet meer terug naar neuhaus
mevrouw schuster
dat spreekt toch vanzelf
mevrouw zittel
het bed voor professor robert is al opgemaakt
(herta komt binnen, pakt de karaffen en loopt er weer mee weg)
lukas
(roept luid)
minna von barnhelm is smakeloos
maar toch heel goed als afleiding
(tot zijn moeder)
naar nathan der weise
de hypocriete pathetiek
zou ik met je mee naartoe zijn gegaan
maar minna von barnhelm
is misschien belachelijk
(tot allen)
en inderdaad is het de overweging waard
of het niet smakeloos is
zogezegd in de rouw
naar die verbeten komische minna te gaan
naar een requiem in de musikverein
daar zou iedereen wel mee kunnen instemmen
niet waar oom robert
anderzijds is minna von barnhelm
toch maar operette
de rouwende moet minna von barnhelm
die duitsnationale operette
vergund zijn
juist de rouwende
mag niet te kieskeurig zijn
overigens worden in het josefstadt
zelfs de allerernstigste tragedies
als operette gespeeld
dat is zo typisch aan het josefstadt
dat daar van alles een operette wordt gemaakt
faust freule julie dantons dood
dat maakt geen verschil
in het josefstadt wordt sinds tweehonderd jaar
alleen operette gemaakt
professor robert
het burgtheater lijdt eronder
dat het zogezegd de ernst heeft ingehuurd
steeds in termijnen van negenennegentig jaar
het gelach dat die lieden in het josefstadt zo vals maakt
wordt ze in het burgtheater
op de meest mensvijandige manier weer afgeleerd
de toneelsituatie in wenen was altijd al fataal
absoluut onherstelbaar
lukas
dat is weens
's ochtends
naar de begrafenis van onze vader
onze broer
en 's avonds naar minna von barnhelm
professor robert
dat zou het toppunt van smakeloosheid zijn
lukas
absolute smakeloosheid is nou juist typisch weens
oom robert
juffrouw niederreiter
laat de familie overigens van harte condoleren
mevrouw schuster
(soep etend)
ik kan mij voorstellen
dat ik een tijdje alleen
naar oxford ga
(allen eten soep)
maar misschien is het ook onzin
om alleen naar oxford te gaan
het beste is dat anna er met lukas heengaat
en dat het huis zo snel mogelijk wordt verkocht
(tot anna)
heb je al post gekregen
anna
van het makelaarskantoor
mevrouw schuster
ja
anna
nee
mevrouw schuster
het zal niet gemakkelijk zijn het te verkopen
en ik heb het nog niet eens gezien
anna
misschien blijf ik een tijd in oxford
ik kan verlof nemen
bij de nationalbibliothek
olga kan ook mee
professor robert
dat is een goed idee
anna
het kan wel maanden gaan duren
voordat het huis weer is verkocht
mevrouw schuster
we hadden meteen
toen wij weer in wenen kwamen
rechtsomkeer moeten maken
en weer naar oxford terug moeten gaan
ik zou meteen teruggegaan zijn
anna
maar het is een heel mooi huis
bijna te mooi
voor een professor in de filosofie
mevrouw schuster
josef was er niet vanaf te brengen
en ik wilde niet meer
hij had het zich in zijn hoofd gezet
eerst wilde hij niet
en ik wilde wel
en toen wilde ik niet
en wilde hij wel
hij wilde naar wenen terug
niet ik
we hadden in oxford moeten blijven
professor robert
een geestelijk gehucht
noemde hij oxford
eigenlijk heeft hij mij
altijd om cambridge benijd
collega liebig is van mening
dat je het huis moet aanhouden
en verhuren zogezegd
als je engelse onderduik
op de achtergrond
anna
nu vader dood is
heeft dat allemaal geen zin meer
mevrouw schuster
het huis wordt verkocht
niet aan de eerste de beste natuurlijk
en ik wil het ook helemaal niet zien
nu niet meer
professor robert
in neuhaus zul jij tot jezelf kunnen komen
olga kan toch ook een tijdje
bij jou in neuhaus blijven
of niet
olga
als moeder dat wil
mevrouw schuster
maar ik blijf niet in neuhaus
ik houd het in neuhaus niet uit
wat moet ik in neuhaus
ik heb mij in neuhaus altijd verveeld
ik heb toch ook niet mijn jeugd in neuhaus doorgebracht
zoals josef
in neuhaus heb ik nooit kunnen ademhalen
eigenlijk was josef
ook niet graag in neuhaus
dat heeft hij zich alleen wijsgemaakt
omdat robert hem dat wijs had gemaakt
nee van neuhaus kan geen sprake zijn
ik ga in het hartje van de stad een huis kopen
zo mogelijk tussen de kohlmarkt en de graben
zo'n penthouse zoals die tegenwoordig overal worden gebouwd
het kan niet centraal genoeg zijn
alles kan niet centraal genoeg zijn
de azijnfabriek wordt verkocht
(rechtstreeks tot professor robert)
ik heb nooit begrepen hoe jij het in neuhaus
hebt uitgehouden
professor robert
meneer landauer zal zich bezighouden
met de verkoop van het huis in oxford
en gaat er met anna en lukas naartoe
(herta komt met de opnieuw gevulde karaffen binnen en zet ze op tafel)
er worden dus geen overlijdensadvertenties gedrukt
mevrouw schuster
nee
anna
vader wilde geen overlijdensadvertenties
hij had aan niks een grotere hekel
dan aan overlijdensadvertenties
olga
hij heeft alles tot in detail vastgelegd
anna
tot in het kleinste detail
professor robert
dat is helemaal niks voor hem
ik ben trouwens volkomen verrast
dat josef een testament heeft gemaakt
daar ben ik zeer door verrast
(tot het echtpaar liebig en meneer landauer)
heeft dat jou niet verrast
lukas
mij verrast dat niet
vader was een precisiefanaticus
hij bepaalde toch alles
het begrip toeval bestond voor hem niet
overigens haatte hij minna von barnhelm
lessing is de duitse opgeheven wijsvinger
pathetisch
sentimenteel
humorloos
zei hij altijd
aan lessing
klampen de duitsers
die genoeg hebben van goethe zich vast
als aan een reddingsboei
om niet in hun leugenachtigheid te verzuipen
professor robert
toneel is altijd alleen maar walgelijke dikdoenerij
maar natuurlijk geeft het steeds weer aanleiding
tot de meest opwindende familieverbintenissen
mevrouw schuster
(tot het echtpaar liebig en meneer landauer)
alles is al ingepakt
de meubels zijn al in engeland de
eetkamertafel wilden we in wenen laten
het bestek was ook al ingepakt
professor robert
wat goed dat de bagage nog niet naar engeland is gegaan
dat zou pas echt een komedie zijn geweest
(allen kijken op)
professor liebig
zal morgenochtend de professoren op de hoogte stellen
en we noemen het geen zelfmoord
want op deze leeftijd is een plotselinge dood heel natuurlijk
dag in dag uit sterven in deze stad
duizenden een natuurlijke dood
daarbij zullen veel mensen een zucht van verlichting slaken
als ze horen dat professor schuster is overleden
mevrouw schuster
mijn man heeft bepaald
dat zijn dood
pas een week na de begrafenis bekend wordt gemaakt
professor robert
het kan rustig morgen al meegedeeld worden
het hindert nu niemand meer
tenslotte is nu echt alles voorbij
(herta, die tot nu toe achter professor robert was blijven staan, loopt weg
langzaam aanzwellend geschreeuw van de massa's
bij de aankomst van hitler op de heldenplatz negentienhonderd achtendertig,
dat alleen door mevrouw schuster wordt gehoord)
de dood is het meest natuurlijke wat er is
vind je ook niet collega liebig
(tot mevrouw schuster, die plotseling verstijfd op haar stoel zit en opgehouden is met soep eten)
in neuhaus zal mevrouw zittel
haar beroemde koude compressen voor je maken
neuhaus zal je beslist goed doen hedwig
tot je een huis hebt gevonden kun je alles in neuhaus laten
er is daar plaats genoeg
mevrouw kronberger
kan beslist goed opschieten met mevrouw zittel
en misschien blijf je dan ook wat langer in neuhaus
als je eenmaal in neuhaus bent wijst alles zich vanzelf
(allen behalve mevrouw schuster lepelen hun soep rustig verder naar binnen)
begrafenissen zijn altijd iets vreselijks
als het maar niet
op de algemene begraafplaats is
dacht ik altijd
op de algemene begraafplaats begraven worden
dat zou zelfs voor mij
een weerzinwekkend idee zijn
het kerkhof van döbling
olga
de begrafenis was toch precies goed
mevrouw schuster
neuhaus heeft mij altijd nerveus gemaakt
voor neuhaus ben ik altijd bang geweest
mij heeft de stilte altijd nerveus gemaakt
dat heeft josef nooit begrepen
de stilte in neuhaus heeft mij altijd ziek gemaakt
professor robert
op jou heeft alles altijd een heel andere uitwerking
bijna altijd het tegenovergestelde
olga
ik was er altijd graag in neuhaus
lukas
ik zou neuhaus allang verkocht hebben
in zo'n stupide plattelandsnest wegkruipen
dat is hetzelfde
als er meteen een eind aan maken
neuhaus heb ik altijd gehaat
ik was ook nooit graag in baden

professor robert
(tot iedereen)
mijn broer josef
was een kurort-hater
lukas
op het platteland
word je twee keer zo snel oud
anna
afwisseling is ideaal
in neuhaus
en dan weer in wenen
dan in neuhaus
professor robert
(tot professor liebig)
jij zou ook eens naar neuhaus moeten komen
al twintig jaar beloof je dat je naar neuhaus komt
en je bent tot op heden niet geweest
neuhaus is nog veel mooier dan baden
vader heeft het huis in neuhaus
in negentienhonderd zeventien gekocht
toen hoorden er nog zestien hectaren weiland bij
(mevrouw zittel komt binnen, maar blijft bij de deur staan
het geschreeuw van de massa op de heldenplatz zwelt steeds meer aan)
in oxford heerste een heel ander klimaat
dan in cambridge
in oxford was het zeer onaangenaam
(mevrouw zittel loopt naar de ramen en sluit de jaloezieën)
het meest tragische is niet
dat mijn broer dood is
dat wij achtergebleven zijn dat is vreselijk
(herta loopt ook naar de ramen
en blijft bij mevrouw zittel in de buurt staan)
zich levenslang ingespannen
en altijd alles tot het hoogste niveau opgeschroefd
uiteindelijk totale zinloosheid
drie delen had hij zich voorgenomen
dat weet je
de 'tekenen des tijds'
nu is alles alleen nog maar
een fragmentarische stapel losse notities
verder niks
(het geschreeuw van de heldenplatz
zwelt ook met gesloten jaloezieën steeds meer aan
en houdt niet meer op)
ik zelf ben eerlijk gezegd
alleen maar voor de muziek naar oostenrijk teruggekomen
niet voor de universiteit
al het andere buiten de muziek telt niet mee
wenen is immers geen geestesstad meer
voor de oorlog wel
maar na de oorlog niet meer
alles is hier alleen maar gekunsteld
opgeblazen en ordinair
is het niet professor liebig
professor liebig
zeer zeker waarde collega
lukas
ik vind wenen
heel amusant
amusant interessant
amusant
professor robert
we hadden ons meteen
bij aankomst op het westbahnhof
moeten omdraaien
nee we zijn in de weense val gelopen
we zijn in de oostenrijkse val gelopen
we dachten allemaal
ons vaderland
maar we hebben er geen
lukas
misschien ga ik toch maar met moeder naar minna
zo'n onnozel stuk verricht soms wonderen
professor robert
josef is bedrogen
wij zijn allemaal bedrogen
en oxford zou ook absoluut geen oplossing zijn geweest
het probleem was natuurlijk
dat er voor mijn broer helemaal geen oplossing was
(mevrouw schuster komt nog meer overeind
en blijft zo verstard zitten)
in deze de vreselijkste van alle staten
heb je alleen de keus
tussen de zwarte en de rode varkens
een onverdraaglijke stank
komt er van de hofburg
van de ballhausplatz
en het parlement
over dit totaal verloederde
en gedegenereerde land
(roept luid)
deze miniatuurstaat is één grote mestvaalt
professor liebig
wie visioenen heeft
moet naar de dokter
heeft de kanselier gezegd
professor robert
ja een monstrum van stupiditeit
dat kon hij niet meer verdragen
onze ongelukkige broer
maar omdat alle oostenrijkers ongelukkig zijn
kun je gelukkig niet zeggen dat alleen hij
ongelukkig was
(mevrouw zittel loopt met herta naar de tafel
en geeft professor robert, professor liebig en zijn vrouw
en meneer landauer een tweede portie soep
en terwijl het massale geschreeuw van de heldenplatz
tot aan de grens van het draaglijke aanzwelt, zegt hij luid)
het was natuurlijk een absurd idee
om naar wenen terug te gaan
(nog luider)
maar de wereld bestaat
uit niks dan absurde ideeën
(mevrouw schuster valt met het gezicht voorover op tafel.
iedereen reageert geschrokken)

heldenplatz
thomas bernhard
einde
derde en laatste scene

heldenplatz/eerste scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/1
heldenplatz/tweede scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/2
heldenplatz/derde scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/3

> overzichtspagina / voorpagina / recent repertoire / de vere bulletin / agenda / affiches / associaties / electronische post/ felix meritis / l ijst van stukken / tooneelcatalogus / zuilenzaal / reservepagina / grafiek / de eerste republiek/ verwanten/ politiek subsidie en pamfletten/ film en fotoo album<