> overzichtspagina / voorpagina / recent repertoire / de vere bulletin / agenda / affiches / associaties / electronische post/ felix meritis / l ijst van stukken / tooneelcatalogus / zuilenzaal / reservepagina / grafiek / de eerste republiek/ verwanten/ politiek subsidie en pamfletten/ film en fotoo album<


heldenplatz
thomas bernhard
tweede scene

in de volksgarten
rond het middaguur
miezerig weer
anna en olga lopen na de begrafenis van hun vader naar huis;
professor robert schuster, hun oom, blijft op de achtergrond
is nog niet te zien;
men ziet wel het burgtheater in de mist
anna
(blijft in de buurt van een bank staan)
dat was wel de kortste begrafenis
die ik ooit heb bijgewoond
en de verschrikkelijkste
olga
(is ook blijven staan)
het zal moeilijk zijn het huis in oxford te kwijt te raken
een half jaar naar gezocht
tenslotte net op tijd gevonden
en nu moet het weer worden verkocht
anna
(kijkt om)
vader was bang voor oxford
iedereen die hij kende is dood
hij zou helemaal niemand meer hebben gehad in oxford
aan wenen had hij een immense hekel
maar in oxford zou hij niks meer hebben gevonden
dat hem vertrouwd was
ook in oxford is alles anders geworden
olga
de verbittering stond op zijn gezicht te lezen
hij hield het niet meer uit
maar het zou ook niks geholpen hebben
als hij al een paar jaar geleden
naar oxford was teruggegaan
anna
dan had hij toch de leerstoel niet kunnen krijgen
professor strotzka had al zijn hoop op hem gevestigd
olga
het idee was van moeder afkomstig
anna
moeder wilde niet meer naar oxford
maar ze heeft erin berust
moeder wilde binnen wenen verhuizen niet naar oxford
het maakt ook niet uit wat ze wilde
vader hield geen rekening met haar
het interesseerde hem nooit wat ze dacht
zij heeft nooit haar zin gekregen
oxford is een nachtmerrie
maar wenen is elke dag
een nog veel grotere nachtmerrie voor mij
ik kan hier niet meer leven
ik word wakker
en ik ben bang
de situatie is vandaag toch echt
zoals die in achtendertig was
er zijn nu meer nazi's in wenen dan in achtendertig
je zult zien het loopt allemaal slecht af
daar heb je zelfs geen scherp verstand voor nodig
ze kruipen weer tevoorschijn uit hun holen
die meer dan veertig jaren waren verstopt
je hoeft maar met iemand te praten
en al snel blijkt het is een nazi
of je nu naar de bakker gaat of naar de stomerij
naar de apotheek of naar de markt
in de nationalbibliothek heb ik het idee
dat ik me onder louter nazi's bevind
ze wachten allemaal alleen maar op het teken
om openlijk tegen ons op te kunnen treden
(ze roept)
doe maar rustig aan oom robert
wij wachten hier
(tot olga)
in oostenrijk moet je of katholiek
of nationaal-socialistisch zijn
iets anders wordt niet geduld
al het andere wordt vernietigd
en wel voor de volle honderd procent katholiek
en voor de volle honderd procent nationaal-socialistisch
olga
moeder zal het niet lang in neuhaus uithouden

anna
's zaterdags spelen ze in het josefstadt
minna von barnhelm
daar gaat ze beslist naar toe
in neuhaus kan ze zittel
van hot naar her commanderen
olga
en herta neemt ze die ook mee
anna
herta is van minder belang
die kan ze gewoon houden
zittel kan immers het grove werk niet meer doen
zittel is toch nu al de gezelschapsdame
en pas in tweede instantie de huishoudster
vader heeft de afgelopen jaren meer met zittel gepraat
dan met moeder
zonder zittel was niks meer gegaan
olga
leeft die moeder nog
anna
die is tweeënnegentig
in een bejaardentehuis in kritzendorf
vader betaalde dat
dat kan nu niet meer
olga
moeder heeft toch niet alleen haar pensioen
anna
ze heeft nog altijd de azijnfabriek
en de fezfabriek
ook al kijkt ze er niet meer naar om
ze verdient er enorme bedragen mee
zelfs vader heeft die fabrieken niet kapot gekregen
(roept naar haar oom)
wij wachten hier oom robert
we hebben de tijd
zittel heeft gekookt
(tot olga)
in oxford wilde hij zijn boek afmaken
waarschijnlijk is dat nu helemaal mislukt
de bösendorfer vooruitgestuurd
wat een onzin
zolang ik in de nationalbibliothek kan werken
is alles in orde
toch is het voor mij vaak onverdraaglijk
je kunt je niet voorstellen
hoe stompzinnig die mensen zijn
de directeur is onverdraaglijk
's middags gaat hij aan de tafel precies
recht tegenover me zitten
hij is van salzburg of tirol
telkens als hij opduikt bederft hij mijn eetlust
mijn god die mensen
maar bij ons wordt dan ook alles
alleen maar via de partij benoemd
de mensen kunnen niet achterlijk genoeg zijn
om toch in de hoogste posities terecht te komen
overal zitten idioten
dat is het wat vader steeds gek heeft gemaakt
de universiteit zit ook vol idioten
daar heeft hij al die twintig jaar onder geleden
stiermarkse hansworsten
salzburgse idioten als collega's
het geestelijke leven in deze stad
is al bijna gestikt in zijn gedegenereerdheid
en in de stompzinnigheid van zijn baantjesjagers
van mijn collega's is negentig procent nazi
heeft vader gezegd
of ze vertegenwoordigen de katholieke
of de nationaal-socialistische stompzinnigheid
gemeen en gedegenereerd
zijn ze allemaal
de stad wenen is één grote stompzinnige gedegenereerde bende
hij kon helemaal geen gesprek meer voeren
uiteindelijk had hij alleen nog maar oom robert
olga
je hoeft toch niet naar meerde nationalbibliothek
anna
wat zou ik anders moeten
zonder de nationalbibliothek houd ik het helemaal niet uit
ik zou met mijn leven niks weten te beginnen
je denkt toch niet dat ik werkeloos
thuis zou kunnen zitten
dat is mij nooit gelukt
wachten op wat de fabrieken afscheiden
zoals moeder
dat heb ik altijd verschrikkelijk gevonden
moeder had ook een geestelijke bezigheid moeten hebben
dan was het met haar niet zover gekomen
dat naar het josefstadt geren is toch een farce
de ziekte invluchten
ik ga niet naar minna von barnhelm
dat is toch geen geestelijke bezigheid
op zo'n manier
bevordert toneel alleen maar de spijsvertering
olga
als zij het toneel niet heeft
heeft ze helemaal niks
anna
dat is er zo treurig aan
in wezen is moeder door vader vernietigd
olga
en vader door haar
anna
mensen maken elkaar altijd af
echtgenoten maken elkaar altijd af
de vraag is alleen wie het eerst wordt vernietigd
wie zich als eerste laat verwoesten en vernietigen
het huwelijk is erop gebaseerd
ze kunnen er allemaal van meepraten
haar aanvallen zijn immers haar machtsmiddel
daarmee had ze vader
twintig jaar in haar macht
eerst was het waarschijnlijk helemaal geen komedie
waarschijnlijk is het zelfs nu nog geen komedie
en toch is het komedie
dit soort ziektes zijn echte ziektes
en toch komedie
(roept naar haar oom)
we hoeven ons niet te haasten oom robert
(tot olga)
dit betekent ook het einde voor oom robert
alleen oom robert is geen zelfmoordtype
mensen zoals oom robert springen niet uit het raam
die worden ook niet door de nazi's achtervolgd
die negeren doorgaans wat er om ze heen gebeurt
gevaarlijk is het alleen voor mensen zoals vader
die voortdurend alles zien en alles horen
en daardoor altijd bang zijn
oom robert is niet bang
oom robert geniet vandaag nog van het leven
vader heeft nooit van het leven genoten
oom robert is een geboren genieter
oom robert gelooft ook niet dat er in wenen
eigenlijk alleen maar nazi's zijn
hij luistert ernaar maar hij gelooft het niet
het raakt hem niet
daarom houdt hij het ook uit in neuhaus
vader heeft het in neuhaus nooit uitgehouden
in de musikverein maakt het hem ook niks uit
dat er tijdens de concerten alleen maar nazi's zitten
oom robert kan naar beethoven luisteren
zonder aan de reichsparteitag in nürnberg te denken
dat kon vader niet
wij waren ook altijd liever bij oom robert dan bij vader
al vanaf onze vroegste jeugd renden wij
wanneer wij maar konden naar oom robert
omdat vader voor ons te bedreigend was
denkers zijn altijd bedreigend
de argelozen
die rustig naar beethoven kunnen luisteren
die hebben de mensen liever
dankzij oom robert hebben wij een mooie jeugd gehad
olga
maar vader is toch ook regelmatig
naar de musikverein geweest

anna
ja maar hij vond het altijd verschrikkelijk
vanwege de dubbele inspanning
hij kon de muziek alleen maar horen door zich af te sluiten
voor de nationaal-socialistische
mentaliteit van de musikvereinbezoekers
hij moest bij wijze van spreken zijn ogen en oren dichtknijpen
om de muziek te kunnen horen
vader was te gecompliceerd voor het leven
hij dacht in oxford
nog een keer van voren af aan te kunnen beginnen
dat was een vergissing
het is onmogelijk
het twintig jaar in wenen uit te houden
tegen alles en iedereen in
en dan heel gewoon weer naar oxford terug te willen
olga
(naar oom robert kijkend)
oom robert heeft vader nooit begrepen
anna
die twee hielden van elkaar meer
dan van wie of wat ook
maar ze hebben elkaar nooit begrepen
olga
oom robert heb ik gezegd
je hoeft toch met dit koude afschuwelijke
weer niet naar de begrafenis te gaan
anna
het is toch vanzelfsprekend
dat de ene broer naar de begrafenis van de andere broer gaat
olga
ik had niet gedacht dat het zo snel voorbij zou zijn
anna
als er geen toespraken aan het graf worden gehouden
bij zo'n slecht weer
als er zo weinig mensen zijn
gaat het rap
op het kerkhof van döbling voel ik mij thuis
in wenen niet
maar op het kerkhof van döbling voel ik me altijd thuis
dat komt omdat wij met onze ouders
zo vaak naar het kerkhof van döbling gingen
olga
(over oom robert)
oom robert is oud geworden
nu blijft hij steeds staan en kijkt naar de roeken
anna
dat doet iedereen die geen lucht krijgt
dat wordt altijd met dierenliefde verward
oom robert was altijd de professor in de filosofie
maar vader was de grotere filosoof
op een bepaald moment is je oom robert achtergebleven
heeft vader gezegd
eerst hebben ze zich gelijk ontwikkeld
en op een bepaald moment is oom robert achtergebleven
maar oom robert was altijd een goedmoedig mens
dat was vader niet
vader was altijd onberekenbaar
eigenlijk was vader met zittel getrouwd
moeder werkte hem alleen nog maar op de zenuwen
met moeder kon hij niks meer beginnen
terwijl zittel zich steeds meer
tot een echte metgezellin ontwikkelde
werd moeder voor hem bijzaak
en eigenlijk alleen maar tot last
zij was voor hem bijzaak
zij heeft geen moeite meer gedaan
je moeder is een leeghoofd zei vader altijd
tientallen jaren lang
zittel heeft tenslotte alleen nog maar
engels met hem gesproken
een filosofische discussie was dan ook
alleen met mevrouw zittel mogelijk
moeder had de azijnfabriek
en de fezfabriek in haar hoofd
zittel las descartes en spinoza
zittel was zijn schepping
moeder kon dat niet zijn
wilde dat ook niet
moeder was alleen goed in sociaal verkeer
en dat interesseerde vader niet
vader haatte feesten en partijen
hij noemde zichzelf een feesten en partijenhater
oom robert ging altijd heel graag
zelfs naar de meest weerzinwekkende
olga
(loopt, terwijl anna de andere kant op kijkt, naar oom robert, die met twee stokken loopt,
en bidt hem naar de bank)
zittel kookt nog één keer
morgen wordt voor het laatst in het huis ontbeten
je gaat toch niet vandaag terug naar neuhaus
professor robert
nee nee de roeken uit rusland zijn er nog
olga
zittel gaat in elk geval met je mee naar neuhaus
professor robert
(togen anna, die zich heeft omgedraaid)
wanneer ga je nu naar oxford
anna
overmorgen oom robert zoals afgesproken
professor robert
het zal niet gemakkelijk zijn het huis te verkopen
en je hebt zoveel moeite gedaan om het te vinden
anna
in engeland valt zo'n huis moeilijk te verkopen
eerst vind je het niet maar dan kun je het niet verkopen
professor robert
ik denk dat zo'n huis alleen met verlies te verkopen valt
anna
misschien blijf ik met lukas een tijdje in oxford
het huis is nog niet ingericht
professor robert
voor dat geld had je in de omgeving van neuhaus
een mooi groot landgoed kunnen krijgen
anna
vader wilde toch naar oxford
niet naar neuhaus

professor robert
dat was een vergissing
dat hij dacht zomaar naar oxford terug te kunnen gaan
uiteindelijk heeft hij ingezien dat dat niet gaat
ik voel me thuis in neuhaus
(kijkt om zich heen)
wenen is me veel te vermoeiend
rond deze tijd in maart is wenen niks voor mij
voor begin juni is het niks voor mij
anna
in neuhaus ontbreekt het je nergens aan
moeder is blij dat ze jou heeft in neuhaus
moeder zou zonder jou verkommeren in neuhaus
professor robert
in neuhaus wonen alleen maar oude mensen
die in wenen niet meer uit de voeten kunnen
ouderen en zieken en invaliden
maar ik heb van jongs af aan van neuhaus gehouden
je moeder heeft het daar moeilijker mee
zij heeft neuhaus altijd gehaat
niks heeft zij zo gehaat als neuhaus
je vader heeft haar naar neuhaus verbannen
nu is zij er misschien aan gewend
maar ze zit de hele dag in haar stoel of op het terras of in de eetkamer
op die vrouw rust een vloek
bij een romanfiguur is dat misschien wel inetressant
maar ze is helaas van vlees en bloed
zeg ik altijd tegen je vader
dat is de ellende
olga
wil je gaan zitten
professor robert
(gaat met behulp van zijn nichtjes op de bank zitten)
in wenen is het in maart nog hartje winter
eind januari beweren de weners al dat het lente is
maar eind maart is het nog hartje winter
tijdens mijn universiteitsjaren
ging ik 's middags altijd naar de volksgarten
je vader niet
die liep altijd meteen naar de herrengasse
ik kan mij niet herinneren dat hij ooit in de volksgarten is geweest
behalve misschien voor het ontbijt
dat nam hij vaak in het paviljoen
anna
in neuhaus wordt een weg door de tuin aangelegd
heb je daar al iets tegen ondernomen
professor robert
dat duurt nog jaren
dat maak ik helemaal niet meer mee
over vijf of zes jaar wordt die weg pas aangelegd
dat maak ik niet meer mee
anna
maar daardoor verliest het perceel toch aan waarde
professor robert
dat zou kunnen natuurl;ijk
anna
moeder heeft een brief aan de burgemeester geschreven
professor robert
dat weet ik
maar ik protesteer niet
ik protesteer tegen niks
ik protesteer tegen niks meer
aan het eind van je leven moet je niet meer protesteren
anna
jij moet ook een brief
aan de burgemeester schrijven. .
en aan het ministerie
als je dat doet
legt het meer gewicht in de schaal
meer gewicht dan wat dan ook
professor robert
ik schrijf geen brief
mij is het volstrekt om het even
of er een weg door de tuin wordt aangelegd of niet
anna
maar dat is toch belachelijk
alleen al voor ons moet je die schrijven

professor robert
ik heb altijd geprotesteerd
en het heeft allemaal niks geholpen
anna
je hoeft hem alleen maar te tekenen
wij stellen het op en jij leest het door
wij schrijven het in het net
jij hoeft alleen maar te tekenen
professor robert
mij is het volstrekt om het even
of de weg wordt aangelegd of niet
voor mij is dat niet meer van belang
anna
vader zou er iets tegen ondernomen hebben
die mooie appelboomgaard
professor robert
je vader had mij ook niet zover gekregen
zo'n protest te in te dienen
ja als ze het huis zouden platwalsen
maar die appelbomen zijn al oud
die leggen samen met mij het loodje
ik kan mij in neuhaus geen vijanden permitteren
wat je moeder doet
gaat mij niks aan
dat is haar zaak
maar mij moet je met zulke futiliteiten niet lastig vallen
(hij pakt anna's hand)
jij bent nog steeds dezelfde
strijdlustig moedig en strijdlustig
in neuhaus wil ik met rust gelaten worden
ik kan het me niet permitteren met de burgemeester
op voet van oorlog te staan
het is tenslotte mijn levensavond
en die is zo goed als afgelopen
anna
heb je het niet te koud op die bank
professor robert
ik heb het niet koud
je vader heeft altijd alles op één kaart gezet
voor mij kwam zijn zelfmoord niet als een verrassing
het heeft gewoon te lang geduurd
een half jaar geleden had hij naar oxford moeten gaan
nu was het voor hem te laat
hij heeft toch het altijd gezegd
uit wenen kun je
of meteen weer omdraaien
of je van kant maken
eerlijk gezegd
aan zelfmoord heb ik nooit gedacht
je vader heeft als kind al met de gedachte gespeeld
toen ik nog helemaal niet begreep wat het was
dacht hij er al over
doorslaggevend was toch
dat de burgemeester van wenen zelf
hem heeft overgehaald om naar wenen terug te komen
ze hebben hem met die leerstoel opgescheept
maar ging al fout
toen hij precies tegenover de heldenplatz dat huis kocht
terwijl hem toch ook
in grinzing en in sievering iets werd aangeboden
ik had hem de binnenstad meteen afgeraden
maar hij heeft niet willen luisteren
je moeder was het eerste slachtoffer van dat onzalige besluit
nee het beste konden wij met elkaar overweg
toen je vader in oxford verbleef
en ik in cambridge
een zeer innige relatie kan ik wel zeggen
ik was in staat om naar wenen terug te keren
je vader niet
ik had mijn geliefde neuhaus ook nog achter de hand
je vader niet
ik heb mij op het platteland altijd thuis gevoeld
je vader haatte het platteland
hij haatte niks zo erg als het leven op het platteland
en hij heeft je moeder
die het leven op het platteland net zo haatte
naar neuhaus verbannen
en zich in wenen te gronde gericht
elk jaar in wenen was voor hem
de volgende grote stap
naar zijn ongelukkige einde
dat is de waarheid
je vader had het scherpere verstand
hij was de meer gevoelige persoonlijkheid
neuhaus
riep hij altijd uit
dat houd ik toch maar nauwelijks een paar uur vol
dat is het doodvonnis voor een geestesmens
natuurlijk had hij gelijk
(olga gaat ook op de bank zitten)
in zeker opzicht leed hij net als je moeder
aan achtervolgingswaanzin
anna
achtervolgingswaanzin
hoe kun je nou zoiets zeggen
je weet toch zelf hoe de situatie is
het is toch allemaal veel erger dan in achtendertig
en het zal allemaal nog veel vreselijker worden
die vijandigheid is al heel duidelijk voelbaar
de jodenhaat is nu al heel duidelijk voelbaar
je zegt dat je niks hoort en niks ziet
omdat je het niet wilt horen en zien
omdat je met het verstrijken der jaren
horen en zien is vergaan
dat is het verschil
vader is in die veertig jaar in wenen
horen en zien niet vergaan
en moeder ook niet
je gelooft toch niet echt dat zij haar aanvallen simuleert
dat geloof je toch niet echt
dat zou een perfide gedachte zijn
neem mij niet kwalijk oom robert
maar je was altijd al doof
en je hebt nooit wat gezien
terwijl onze ouders altijd alles hebben gehoord en gezien
je bent in de ouderdom gevlucht
en je vergeet dat vader twee jaar ouder is dan jij
hij zou nog een keer naar oxford zijn gegaan
weet je wat dat betekent
hij zou nog een keer naar oxford terug zijn gegaan
omdat hij de atmosfeer in wenen niet meer kon verdragen
terwijl jij je in neuhaus in je ouderdom hebt teruggetrokken
in neuhaus zie je niks
en hoor je niks
in wenen zie je en hoor je alles
en wel iedere dag steeds duidelijker
de jood is bang in wenen
dat is hij altijd geweest
en dat zal hij altijd zijn
de jden kun je hun angst niet afnemen
niemand neemt die van ze af
in neuhaus hoef je niet bang te zijn
nóg niet
omdat ze op het platteland niet weten wat een jood is
olga
misschien moeten we verder lopen
anna
(tot olga)
jij denkt net als oom robert
jij denkt dat alles niet zo erg is
terwijl het toch heel erg is
jij maakt jezelf
ook de hele tijd wijs
dat niet waar is
wat niet waar hoort te zijn
jij hebt je altijd in jezelf teruggetrokken
weg van de waarheid
zoals oom robert in neuhaus
je ziet allebei niks
je hoort allebei niks
professor robert
ik begrijp je toch
maar je moet je niet opwinden
over iets wat niet te veranderen is
weners zijn jodenhaters
en zij zullen jodenhaters blijven
tot in alle eeuwigheid
dat weet ik ook
maar je moet niet denken
dat ik daardoor mijn leven laat vergallen
dat kun je niet van mij verlangen
ik woon in neuhaus
en ga iedere week naar de stad naar de musikverein
want ik sta op mijn rust
de jeugd heeft altijd veel te veel gepiekerd
anna
vader heeft zich van kant gemaakt
en waarom hij dat deed laat je volkomen koud
professor robert
(gebaart haar naast ze op de bank te gaan zitten)
deze discussies leiden tot niks
ons hele leven hebben wij van die discussies gevoerd
ik ben niet meer van zins te discussiëren
anna
(gaat zitten)
dat is nou juist het verschrikkelijke
dat is nou juist het vreselijke
professor robert
ik weet precies wat er aan de hand is
maar ik doe er niet meer aan mee
ik wil er niet meer aan meedoen
dat kun je niet meer van mij verlangen
ik ben een oude man
dat is geen excuus
maar ik mag toch op begrip rekenen
is dat zo of niet
anna
heel neuhaus wordt vernietigd
als de weg door de tuin wordt aangelegd
betekent dat het einde van neuhaus
professor robert
dan zou je voortdurend
dag en nacht moeten protesteren
want overal wordt alles vernietigd
overal wordt de natuur vernietigd
de natuur en de architectuur alles
binnenkort zal alles vernietigd zijn
de hele wereld zal binnenkort niet meer te herkennen zijn
anna
je handtekening is genoeg
alleen je naam
professor robert
ik onderteken niks
ik protesteer al tientallen jaren tegen niks
anna
dat is het vreselijke
dat iedereen zich voortdurend opwindt
iedereen windt zich voortdurend over alles op
en geen mens doet er wat aan
professor robert
een volkomen zinloze weg
ik weet het een totale verminking van neuhaus
maar ik onderteken geen protest
het hele leven is toch één enkel protest
en het haalt helemaal niks uit
iedereen heeft zich alleen maar uitgeput met zijn protesten
tegen alles wordt geprotesteerd tegenwoordig
en het haalt niks uit
anna
terwijl je toch de beste relaties op de ministeries hebt
jij kent zoveel invloedrijke mensen
je bent met de meesten van ze bevriend
professor robert
ik bemoei me nergens meer mee
mijn leven is toch min of meer afgelopen
mij interesseert het geen zier wat er met neuhaus gebeurt
zoals het mij ook geen zier interesseert
wat er met al die andere dorpen gebeurt
ze doen allemaal maar wat ze willen
ik protesteer tegen niks meer
en dat betekent niet dat ik er niet tegen ben
ik ben tegen alles
maar protesteren zoals jij je dat voorstelt nee
mijn handtekening is niet meer beschikbaar
tenminste in neuhaus wil ik rust en vrede
olga
er wordt niet alleen een weg door de appelboomgaard aangelegd
ze leggen ook een weg aan door het bos
in mei wordt het halve bos gekapt
professor robert
dat weet ik
het ontgaat mij niet dat alles wordt vernietigd
je doet alsof ik niks weet
ik weet ook dat de oude school wordt gesloopt
maar ik protesteer niet meer
daar zijn jullie voor
de volgende generatie
de wereld is nu al helemaal kapot
alles onuitstaanbaar lelijk
je kunt gaan waar je wil
de wereld is tegenwoordig alleen nog maar lelijk
en door en door stompzinnig
alles verloederd waar je ook kijkt
alles verwaarloosd waar je ook kijkt
het liefst zou je helemaal niet meer wakker willen worden
de afgelopen vijftig jaar hebben de regeringen
alles vernietigd
en het valt niet meer goed te maken
de architecten hebben
alles vernietigd in hun stompzinnigheid
de intellectuelen hebben
alles vernietigd in hun stompzinnigheid
het volk heeft
alles vernietigd in zijn stompzinnigheid
de partijen en de kerk hebben
alles in hun stompzinnigheid vernietigd
de oostenrijkse stompzinnigheid is door en door stuitend
de industrie en de kerk zijn schuldig
aan de rampspoed van oostenrijk
de kerk en de industrie zijn altijd al schuldig geweest
aan de rampspoed van oostenrijk
de regeringen zijn immers
volstrekt afhankelijk van industrie en kerk
dat is altijd zo geweest
en in oostenrijk is dat altijd het allerergst geweest
de stompzinnigheid loopt iedereen altijd achterna
de geest werd altijd met voeten getreden
de industrie en de clerus
zijn de aanstichters van het oostenrijkse kwaad
feitelijk kan ik je vader heel goed begrijpen
het verbaast me zelfs
dat niet het hele oostenrijkse volk allang zelfmoord heeft gepleegd
maar de oostenrijkers in hun totaliteit zijn tegenwoordig
een grof en dom volk
in deze stad zou iemand met ogen in zijn kop
toch dagelijks dag en nacht amok moeten maken
(hij kijkt in de richting van het burgtheater)
wat dit arme onmondige volk rest
is niks anders dan toneel
oostenrijk zelf is niks anders dan een toneel
waar alles vermolmd is verloederd en en vergaan
een zichzelf hatend figurantendom
van zes en een half miljoen wezen
zes en een half miljoen debielen en woestelingen
die voortdurend luidkeels om een regisseur schreeuwen
die regisseur zal komen
en ze voorgoed in de afgrond stoten
zes en een half miljoen figuranten
die door een paar criminele hoofdrolspelers
die in de hofburg en op de ballhausplatz zitten
iedere dag voor het hoofd
en uiteindelijk toch alleen maar in de afgrond worden gestoten
de oostenrijkers zijn bezeten van het ongeluk
de oostenrijker is van nature ongelukkig
en als hij een keer gelukkig is
schaamt hij zich ervoor
en verbergt zijn geluk achter zijn vertwijfeling
anna
vader heeft wel alles juist gezien
vader is altijd consequent geweest
professor robert
uit het raam springen is ook geen oplossing
al was het voor je vader de enige consequentie
je vader heeft nooit een uitweg gezien
ik kom gewoon niet meer onder de mensen
ik kom niet meer onder de mensen
en hoor dus niet wat ze zeggen
en ik zie hun fratsen niet
maar je vader hield het zonder mensen niet uit
ik was sterk genoeg om naar neuhaus te gaan
je vader was daartoe niet in staat
hij zou in oxford totaal mislukt zijn
het oxford van negentienhonderd achtentachtig
is niet meer het oxford van negentienhonderd zevenenvijftig
de engelsen hebben ook een fascistische inborst
dat wordt altijd vergeten
ook de engelsen hebben hun fascisme
in oxford bestond ook
en bestaat nog steeds jodenhaat
in europa maakt het totaal niet uit waar de jood heengaat
hij wordt overal gehaat
anna
je moet je niet zo opwinden oom robert
professor robert
ik wind mij niet op
maar af en toe veroorloof ik mij wel enige beweging
opdat je niet denkt dat ik al dood ben
dat ben ik niet
in tegendeel
mijn lichaam is kapot
maar mijn hoofd wordt iedere dag opnieuw geboren
dat is een verschrikkelijke situatie
's morgens kan ik mij niet voorstellen
weer op mijn benen te moeten gaan staan
maar ik geef niet op ik geef niet toe
en ik geef niet op
natuurlijk zal ik niet meer
in de stad kunnen wonen
god wie had gedacht
dat wij ooit weer naar neuhaus zouden trekken
en er nog gelukkig mee zijn ook
het zomerhuis van onze kinderjaren
als toevlucht voor de ouderdom
heel vaak heb ik mij afgevraagd
of je vader niet krankzinnig was
waanzinnig krankzinnig
maar het lukte hem steeds weer
om helder college te geven
je vader had immers een mathematisch hoofd
een mathematisch filosofisch hoofd
ook zonder meer een oostenrijkse geestesspecialiteit
rivaliteit tussen ons heeft er nooit bestaan
maar bewondering ook niet
respect hadden wij altijd voor elkaar
dat was alles
afgezien van broederlijke liefde
allebei hebben wij ons
al heel snel van onze ouders gedistantieerd
ik de filosofie in
josef de mathematica
waarbij je vader de grotere filosoof was
ik was altijd alleen maar de professor in de filosofie
erfenis van de haute-bourgeoisie
daar waren we ons hele leven mee belast
ons denken liep altijd ver uiteen
het was altijd een tegengesteld denken
maar in wenen geboren
dat heeft hem tijdens zijn leven
veel kracht gegeven
en zoveel onbegrip om je heen
dat kon altijd alleen maar
een noodlottig leven worden
een zogenaamd noodlotsbestaan
niks anders
engeland heeft ons goed gedaan
het buitenland doet een mens goed .
wie naar het buitenland gaat
wordt er in ieder geval altijd beter van
maar wie zolang in het buitenland is geweest als wij
en dan nog wel in engeland
die moet niet meer teruggaan
en al helemaal niet naar wenen
in wenen word je zolang op je kop geslagen
totdat je stuk bent
ik heb hem bezworen
niet meer naar oxford terug te gaan
maar hij was er niet vanaf te brengen
je moeder was ertegen
hij heeft niet geluisterd
en wij vinden natuurlijk
allemaal een erbarmelijk einde
(hij wil opstaan, maar het lukt hem niet)
ach we hebben de tijd
in zo'n leeg huis is het ook
niet meer gezellig
we hadden beter in de ambassador kunnen gaan eten
of bij sacher
anna
zittel wilde zich de kans niet laten ontgaan
ossehaas te maken
terwijl het bestek al is ingepakt
professor robert
zittel is uiteindelijk ons middelpunt
anna
lukas brengt eerst die van niederreiter naar huis
hij maakt een omweg over hütteldorf
professor robert
dat is toch die toneelspeelster
anna
ze speelt al zo lang niet meer
professor robert
hoe lang kent hij haar dan al


anna
twee drie jaar
professor robert
is ze goed
ik bedoel op het toneel
anna
ik heb haar nooit gezien
naar het schijnt
heeft ze bij het burgtheater gespeeld
professor robert
bij het burgtheater gespeeld
een hoofdrol
anna
naar het schijnt van wel
professor robert
dan kan zij toch niet zo slecht zijn
anna
tegenwoordig wordt ook in het burgtheater
niet meer zo goed gespeeld
professor robert
dat is wel droevig dat zelfs in het burgtheater
alleen nog maar slecht toneel wordt gemaakt
ik ga al jaren niet meer naar toneel
concerten ja
naar de musikverein ja
ik hoor goed
anna
de stukken zijn niks waard
en de toneelspelers zijn ook niks waard
professor robert
is die van niederreiter
niet al twee keer getrouwd geweest
anna
ja
olga
met een turkse bey
en met een mineraalwaterfabrikant
professor robert
waarom lukas toch altijd met dát soort mensen
toneelspeelsters danseressen
dat is toch niks
o god je moeder was ook toneelspeler
dat was ik helemaal vergeten
maar zij heeft natuurlijk nooit
in het burgtheater gespeeld
alleen in graz voor zover ik me herinner
anna
heb je haar ooit op het toneel gezien
professor robert
in een heel kleine rol
ik weet niet eens meer in wat voor een stuk
dat is al zo lang geleden
als kind hebben we allemaal toneel gespeeld
echt toneel
op zolder
of in het tuinhuisje
in neuhaus
eind augustus
dan waren we eindelijk klaar met het leren van de tekst
eenmalige voorstelling
strikt privé
geselecteerd publiek
dat is toch niet te geloven
dat hij die van niederreiter
samen met je moeder
in de auto naar huis brengt
anna
smakeloos
maar dat is hij altijd geweest onze broer
op de dag van de begrafenis van vader
die van niederreiter met moeder in de auto
dat kan alleen onze lukas bedenken
hij heeft er ook helemaal niet aan gedacht ons thuis te brengen
en jij had jou toch ook naar huis kunnen brengen
professor robert
ik ga altijd liever met de taxi
en nooit tot voor het huis
ik laat me altijd voor het burgtheater afzetten
en dan te voet door de volksgarten
dat is al vele tientallen jaren zo
(kijkt naar het parlement)
nu heeft alles zijn dieptepunt bereikt
niet alleen in politiek opzicht
alles
de mensen de cultuur
alles
in enkele tientallen jaren
is alles naar de knoppen gegaan
dat valt in honderden jaren niet meer goed te maken
wanneer je bedenkt wat dit oostenrijk ooit is geweest
maar daar moet je niet aan denken
dat zou immers om zelfmoord schreeuwen
en ik ben nooit een aanhanger
van de monarchie geweest
laat dat duidelijk zijn
dat waren we geen van allen
maar wat ze van oostenrijk hebben gemaakt is onbeschrijflijk
een geestelijk en cultureel riool
dat in heel europa zijn penetrante stank verspreidt
en niet alleen door europa
dat megalomane republicanisme
en dat megalomane socialisme
dat met socialisme
al sinds minstens een halve eeuw niks meer van doen heeft
wat de socialisten hier in oostenrijk
uithalen is zonder meer misdadig
en de socialisten zijn ook geen socialisten meer
de socialisten vandaag de dag
zijn in wezen niks anders dan katholieke nationaal-socialisten
het socialisme hebben de oostenrijkse socialisten
al vroeg in de jaren vijftig om zeep geholpen
sindsdien bestaat er in oostenrijk
geen socialisme meer
alleen nog maar dat weerzinwekkende pseudo-socialisme
waarvan je iedere dag
's ochtends vroeg al de eetlust vergaat
die zogenaamde socialisten
hebben het huidige nationaal-socialisme in oostenrijk
weer tot leven gewekt
die zogenaamde socialisten hebben dit nieuwe
nationaal-socialisme
mogelijk gemaakt
zij hebben het niet alleen weer mogelijk gemaakt
zij hebben het opnieuw tot leven gewekt
die zogenaamde socialisten
die al meer dan een halve eeuw geen socialisten meer zijn
zijn de eigenlijke doodgravers van dit oostenrijk
dat is het schrikbarende
en dag in dag uit
het weerzinwekkende
de socialisten zijn vandaag de dag
de uitbuiters
de socialisten hebben oostenrijk op hun geweten
de socialisten zijn de doodgravers van deze staat
de socialisten zijn vandaag de dag de kapitalisten
socialisten die geen socialisten zijn
begaan de feitelijke misdaden tegen deze staat
in vergelijking met hen
is het katholieke gespuis volstrekt onbeduidend
wanneer er vandaag de dag in oostenrijk opnieuw
bijna uitsluitend nationaal-socialisten zijn
dan is dat uitsluitend de schuld van de socialisten
wanneer oostenrijk vandaag de dag
een zo aan lager wal geraakt volk
en een zo onooglijk door en door verdorven land is
dan danken wij dat aan die corpulente
en zwaarlijvige pseudo-socialisten
pseudo-socialistische perversiteit als democratie dat is het
het woord socialisme klinkt in mijn oren allang
als een weerzinwekkend scheldwoord
waarvoor ik net zo bang ben
als voor het woord nationaal socialisme
al die partijen
maar in wezen alle oostenrijkers bij elkaar
zijn vandaag de dag de doodgravers van hun eigen land
alles hier is aan de misdadigheid overgeleverd
en stikt elke dag in brutaliteit en huichelarij
en ik ben oud
en ik heb geen zin meer mij met wat dan ook te bemoeien
het zou ook geen zin hebben
nu alles naar ontbinding stinkt
nu alles om vernietiging schreeuwt
is de stem van de eenling zinloos geworden
het is ook niet zo
dat tegen deze onheilspellende gebeurtenissen niks wordt gezegd
en niks wordt geschreven
iedere dag wordt ertegen iets gezegd
en wordt ertegen iets geschreven
maar dat ertegen gezegde en dit ertegen geschrevene
wordt niet gehoord en wordt niet gelezen
de oostenrijker hoort niks meer
en leest niet meer
dat wil zeggen
hij hoort iets over catastrofale omstandigheden
maar doet er niks tegen en
leest over catastrofale omstandigheden
maar doet er niks tegen
de oostenrijker
is totaal onverschillig
geworden voor zijn eigen catastrofale omstandigheden
dat is zijn ongeluk
dat is zijn catastrofe
(wil opstaan, maar het lukt hem niet)
olga
we kunnen gerust nog wat blijven zitten
we hoeven niet ver meer
anna denkt dat ze misschien wel wat langer in oxford blijft
ze kan verlof opnemen bij de nationalbibliothek
dat is geen slecht idee vind ik
professor robert
de oostenrijker is allang ter dood veroordeeld
hij weet het alleen nog niet
heeft er nog geen kennis van genomen
het oordeel is allang geveld
de executie is alleen een kwestie van tijd
naar mijn mening zal hij zeer binnenkort voltrokken worden
anna
moeder gaat vandaag nog naar neuhaus
lukas brengt haar er naar toe
zittel komt zaterdag
houdt mevrouw kronberger je werkkamer wel voldoende warm
professor robert
ja als ik kronberger niet had
dan zou neuhaus voor mij volstrekt onmogelijk zijn
in wenen zou ik niet meer kunnen leven
een huis zonder lift komt voor mij niet meer in aanmerking
de reden waarom ik jullie zo zelden bezoek
is immers dat er geen lift in het huis is
naar de derde verdieping
dat is voor mij een catastrofe
de dokter heeft mij absoluut verboden trappen te lopen
anna
het is te hopen dat de begrafenis
niet teveel voor je is geweest
professor robert
het duurde niet lang
en ik ben warm gekleed
dit is nog altijd de winterjas van je grootvader
daarmee is je grootvader al in rusland geweest
negentienhonderd tweeëntwintig
stel je voor
(kijkt naar het burgtheater op de achtergrond)
ieder tijdperk is een verschrikkelijk tijdperk
zei je grootvader altijd
en dat merk je pas als je doodgaat
hoe mij dat hier allemaal niet tegenstaat
ik heb het er wel niet over
maar denk er de hele tijd aan
hoe mij dat allemaal niet tegenstaat
de staat is een riool
stinkend en dodelijk
de kerk een wereldwijde misdadige organisatie
de mensen om je heen allemaal ontzaglijk lelijk en stompzinnig
de president een doortrapte onbetrouwbare barbaar
en al met al ook nog een deprimerend type
de kanselier een uitgekookte staatsversjacheraar
de paus geeft in zijn privé-vertrekken
een zogeheten warme maaltijd
voor de onbehuisden weg
en laat dit wapenfeit wereldwijd bekend maken
een cynische wereld
de hele wereld is zuiver cynisme
megalomane toneelspelers misbruiken de sahel
perverse liefdadigheidsdirecteuren
reizen per vliegtuig royal class naar eritrea
en laten zich voor de verzamelde wereldpers
samen met de uitgehongerden fotograferen
de kanselier betreedt in krijtstreepkostuum
het podium
en zevert over kameraden
de vakbondsleiders jongleren
in hun salzkammergut-villa's
met miljarden
en zien hun belangrijkste taak
in gewetenloze bankmachinaties
uitgekookte schrijvers gaan gevangenissen binnen
en lezen de gevangenen hun opportunistische rommel
als kunstwerk voor
een cynische wereld
een door en door gedegenereerde wereld
waar ik niks meer mee te maken wil hebben
uiteindelijk was je vader de zwakkere
hij was niet meer tegen de druk opgewassen
het is hem gewoon teveel geworden
de filosofische uitvlucht heeft hem niet geholpen
wanneer de boog te strak gespannen is
leidt dat onder bepaalde omstandigheden tot een catastrofe
je vader in neuhaus
dat is ondenkbaar
hij had in neuhaus niet eens zijn boek kunnen afmaken
de stilte heeft hem immers altijd gestoord
lawaai heeft hem nooit gestoord
alleen de stilte
en in neuhaus heerst meestal bijna volmaakte stilte
dat was hij niet
je vader
iemand die behoefte had aan stilte
iemand die alleen in stilte kan werken
in tegendeel hoe chaotischer het om hem heen was
des te groter was zijn inspiratie
dat had hij gemeen met de russische schrijvers
die hij zijn leven lang zo intens heeft bewonderd
tolstoj dostojewski gogol toergenjev
dat was zijn wereld
niet eens de filosofie
russische schrijvers
geen franse of engelse
russische
en muziek
maar de laatste tijd waren de russische schrijvers
en de klassieke componisten niet meer genoeg voor hem
het betekent allemaal niks meer zei hij tegen mij
mij interesseert tegenwoordig
niet meer de literatuur
of de muziek
alles ademt alleen nog maar
het bankroet
ik heb mij verrekend
mij waarschijnlijk
in mijn eigen grootheidswaan verrekend
heeft hij gezegd
ik begrijp de tekenen des tijds niet meer
de tekenen des tijds begrijpt niemand
oxford zou
de grootste teleurstelling van zijn leven zijn geweest
dat is hem tenminste bespaard gebleven
zo'n sterfgeval is een grote geruststelling
geloof me
het is helemaal niet luguber
in tegendeel
ik heb mijn broer verloren
dat wil alleen zeggen
dat ik weet dat hij nu veilig is
de non-existentie is het doel
het zou toch verschrikkelijk zijn
nog een keer ter wereld te moeten komen
alles nog een keer
dat is het allerverschrikkelijkste denkbeeld
non-existentie is het doel dat is de enige troostrijke gedachte
(wil opstaan, het lukt hem eerst niet, dan toch met hulp van zijn nichtjes)
dat is mijn leven lang mijn grootste voordeel geweest
dat ik nooit aan god heb geloofd
en dat ik altijd heb geweten
dat non-existentie
het doel is
je kunt gerust zijn
je vader heeft dat ook gedacht
het hele leven is niks anders
dan een voortdurende pijniging
niks dan pijn
het hele leven
iedereen houdt zichzelf levenslang voortdurend voor de gek
de kerk vervangt de hersenen
van de gemeenschap
zij stelt iedereen haar unieke god ter beschikking
zij verpacht haar lieve heer zogezegd
niet maar voor negenennegentig jaar
maar aan iedereen afzonderlijk levenslang
daar staat ze garant voor
en ik bedoel niet alleen de katholieke
alle godsdiensten verpachten aan iedereen hun lieve heer
het geloof is niks anders dan een pachtovereenkomst
miljarden pachters betalen jaarlijks de hoge pachtsom
aan hun kerken
en bloeden eraan dood
anna
vader wilde niet dat er overlijdensberichten werden gedrukt
professor robert
ja daar was ik meest verbaasd over
dat een man als je vader
een testament heeft gemaakt
en bovendien nog met uitgesproken wensen
dat begrijp ik eigenlijk helemaal niet
alles in hem heeft dat altijd tegengesproken
mijn broer een testament
dat had ik niet voor mogelijk gehouden
anna
het huis in schalchham heeft hij aan zittel vermaakt
professor robert
dat wist ik
dat schalchham naar zittel zou gaan
maar dat is ook terecht
dat heeft ze verdiend
uiteindelijk was zittel voor hem het belangrijkst
mijn schoonzuster je moeder
kwam per slot van rekening maar op de tweede plaats
dat is geen geheim
de echtgenotes van de schusters
kwamen nooit op de eerste plaats
anna
vanavond gaat zittel naar sluka
professor robert
hopelijk brengt ze een wildpasteitje voor me mee
anna
natuurlijk oom robert
je blijft toch slapen in wenen
professor robert
het zal wel lastig zijn voor jullie
maar ik kan vandaag niet meer naar neuhaus
dat zou teveel zijn
ik ben ook met alles tevreden
de hoofdzaak is
dat ik een kamer voor mij alleen heb
staan er eigenlijk nog meubels
anna
natuurlijk oom robert

professor robert
(tot olga)
je was als kind altijd al zo stil
maar zwijgen is niet erg mijn kindje
ik had nooit gedacht dat josef voor mij dood zou gaan
nooit
anna
hopelijk is het allemaal niet teveel voor je oom robert
professor robert
over de bekrompenheid en de verdorvenheid
van de oostenrijkers heeft je vader zich altijd opgewonden
misschien had hij meteen in de jaren zestig
weer naar oxford terug moeten gaan
hij dacht altijd dat ik eerder zou doodgaan dan hij
ik had het immers aan mijn hart
hij was altijd kerngezond
olga
(tot anna)
kun je mij je sjaal geven
anna
doet haar sjaal af en geeft hem aan olga)
arm verkleumd zusje
professor robert
je moet de ouderdom bestuderen
jonge mensen kunnen daar niet vroeg genoeg mee beginnen
oude mensen moet je bestuderen zeg ik altijd
mensen die aan het doodgaan zijn
olga
geloof je dat vader in oxford gelukkig zou zijn geweest
(zij wikkelt de sjaal om beide handen)
professor robert
nee dat denk ik niet
je vader was al tientallen jaren lang erg ongelukkig
dat zou hij ook in engeland gebleven zijn
in vijfenvijftig wilde hij opeens terug naar wenen
niet van af te brengen
bezeten was hij daarvan
olga
moeder was tegen
professor robert
moeder was altijd tegen
je moeder heeft in engeland
wenen altijd zitten haten
geen goed woord had ze over voor wenen
of voor oostenrijk
ik denk er niet aan weer naar wenen te gaan
de weners hebben jou er toch op slinkse wijze uitgewerkt
denk alleen maar aan je medeprofessoren
zei zij steeds weer
allemaal jodenjagers
hij luisterde niet
nog op de dag van hun vertrek
zei ze tegen me
in wenen wacht ons alleen maar terreur
je zult zien robert
het zal ons einde worden
je moeder heeft altijd alles vooruit gezien
je vader heeft immers in wenen
ook geen voet meer aan de grond gekregen
de nieuwe collega's in wenen
hebben hem vanaf het begin gehaat
als ze al een praatje met hem maakten
dan toch op zijn minst met duidelijke tekenen van afkeer
olga
ik begrijp zoveel niet
en ik wil het ook helemaal niet begrijpen
professor robert
oxford was óók veel te benauwend voor hem
de atmosfeer in oxford
een filistijns man als hij
moest zich in oxford wel beknot en opgesloten voelen
ik weet toch hoe het in cambridge was
die engelse studeersteden zijn in wezen afschuwelijk
alles wat engels is
werkt meteen op je zenuwen
ik begreep goed dat hij naar wenen terug wilde
maar het was te verwachten
dat hij bedrogen uit zou komen
aan de ene kant heeft wenen hem teruggelokt
aan de andere kant
heeft het hem meteen alweer verraden
niemand stond achter hem
allemaal waren ze tegen
maar ja vanzelfsprekend
omdat hij ze allemaal overtrof
ze konden het niet verdragen
dat hij min of meer
de leiding over iedereen had gekregen
kon ik maar in londen wonen zei hij altijd
oxford is geen londen
maar waar leef ik van in londen
toch niet van de azijnfabriek
ik ben eerlijk gezegd
vanwege de muziek
naar wenen teruggegaan
waarschijnlijk alleen vanwege de muziek
en eerlijk gezegd beviel mij
na mijn terugkeer geen enkel concert meer
walter klemperer kleiber barbirolli
mijn god ze zijn allemaal dood
ik ben steeds weer teleurgesteld thuisgekomen
en ik ga toch steeds weer naar de musikverein
zolang ik nog kan kruipen
ik weet ook nog dat je vader ooit zei
ik loop door de mariahilferstrasse
en zoek de mariahilferstrasse
en ik ben in de mariahilferstrasse
en vind haar niet
een ongelukkig mens viel er aan je vader
bij uitstek te bestuderen
(kijkt naar het parlementsgebouw)
heel die misère
is toch geen verrassing
hij wilde de muziek
hij wilde z'n jeugd terug
maar de weners waren niet meer zo
als hij ze in zijn herinnering had
de oostenrijkers
waren niet meer zo
niks was meer zo
herinnering bedriegt je altijd
herinnering geeft altijd een totaal verkeerd beeld
die leerstoel in wenen laten schieten
dat kan ik niet zei hij
hij heeft er geen rekening mee gehouden
dat de oostenrijkers na de oorlog veel vijandiger
en nog veel antisemitischer waren
dan voor de oorlog
daar heeft niemand rekening mee gehouden
hij is zoals hij zelf zo vaak zei
in de weense val gelopen
hij wist niet meer
dat in wenen en trouwens in heel oostenrijk
alleen opportunisme zich thuis voelt
olga
oom robert je overdrijft
professor robert
dat zeg jij die zelf elke dag moet meemaken
hoe de weners werkelijk zijn
dat zeg jij die veertien dagen geleden
nog is bespuugd
omdat ze een jodin is
anna
dat was beslist per ongeluk
professor robert
per ongeluk per ongeluk
denk je dat
het was niet per ongeluk natuurlijk
wanneer je het niet hebt meegemaakt
maar wanneer je het echt hebt meegemaakt
olga
niet echt bespuugd
professor robert
maar jij hebt mij toch zelf verteld
dat je in de schottengasse bent bespuugd
nu zeg je per ongeluk
wat was dat dan voor een ongeluk
bespuug je dan iemand zomaar op straat
nee alleen als je ziet dat het een jood is
hoe laat is het nu eigenlijk
anna
half twee
professor robert
de weners en de oostenrijkers
zijn veel erger dan je vader zich had kunnen voorstellen
luister naar wat de mensen zeggen
kijk naar ze
ze treden je alleen maar
met haat en verachting tegemoet
of het nu op straat is of in het café
een jood
kan ook niet altijd thuis zitten tussen vier muren
ook een jood moet naar buiten de straat op
en wordt hij als jood ontdekt
dan wordt hij met haat en verachting gestraft
in oostenrijk jood zijn
betekent altijd ter dood veroordeeld zijn
de mensen kunnen schrijven
en zeggen wat ze willen
jodenhaat is het zuiverste
het absoluut onvervalste kenmerk van de oostenrijker
voor achtendertig
waren de weners aan de joden gewend geraakt
maar nu na de oorlog
wennen ze niet meer aan de joden
zij zullen nooit meer aan de joden wennen
ik zelf wist ook wel
dat ik door in wenen te de hel in moest
had ik de kracht maar over de mentaliteit
die tegenwoordig hier in deze stad heerst
een boek te schrijven
maar die kracht heb ik niet meer
het hoofd zou daartoe zonder meer in staat zijn
maar het lichaam niet
het lichaam laat je in de steek
dat zie je wel
anna
zittel heeft vast hete soep voor ons gemaakt
professor robert
wat schrijvers schrijven
is niks vergeleken met de werkelijkheid
ja ja
ze schrijven dat alles verschrikkelijk is
dat alles benepen en gedegenereerd is
dat alles catastrofaal is en dat alles hopeloos is
maar alles wat ze schrijven
is niks vergeleken bij de werkelijkheid
de werkelijkheid is zo erg dat zij niet beschreven kan worden
geen enkele schrijver heeft de werkelijkheid zo beschreven
als zij werkelijk is
dat is het erge
(zij lopen een paar passen en blijven weer staan)
het liefste zouden ze
eerlijk gezegd
ons nu net zoals vijftig jaar geleden vergassen
dat zit in ze
ik vergis mij niet
wanneer ze konden
zouden ze ons ook nu zonder omhaal vermoorden
mijn broer is ook
voor deze monsters
in kleist goethe kafka gevlucht
maar je kunt niet je hele leven
alleen maar de literatuur
en de muziek invluchten
op een bepaald moment kan dat niet meer
dan blijft er in sommige gevallen alleen nog maar zelfmoord over
waarschijnlijk is het alleen maar
een kwestie van het meest gunstige ogenblik
de kwestie van het meest gunstige ogenblik is het
(rechtstreeks tot olga)
jij hebt nooit zo'n band met muziek gehad
dat is wel heel merkwaardig
anna wel
en jij niet
je vader kon dat niet begrijpen
ach misschien komt dat omdat je in zwitserland geboren bent
(kijkt in de richting van het burgtheater)
wanneer ze in het burgtheater optreden
maken ze zichzelf wijs dat ze wat zijn
die van niederreiter eet toch niet mee
toneelspelers aan tafel
daar ben ik nooit zo dol op geweest
mijn secretaresse wilde ook toneelspeelster worden
maar daar kwam gelukkig niks van terecht
een goede administratieve kracht
moet ook over talent beschikken
de oostenrijkers waren toch zo muzikaal
binnenkort zal dat niet meer gezegd worden
(zij lopen verder)

heldenplatz
thomas bernhard
einde tweede scene

heldenplatz/eerste scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/1
heldenplatz/tweede scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/2
heldenplatz/derde scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/3

> overzichtspagina / voorpagina / recent repertoire / de vere bulletin / agenda / affiches / associaties / electronische post/ felix meritis / l ijst van stukken / tooneelcatalogus / zuilenzaal / reservepagina / grafiek / de eerste republiek/ verwanten/ politiek subsidie en pamfletten/ film en fotoo album<