> overzichtspagina / voorpagina / recent repertoire / de vere bulletin / agenda / affiches / associaties / electronische post/ felix meritis / l ijst van stukken / tooneelcatalogus / zuilenzaal / reservepagina / grafiek / de eerste republiek/ verwanten/ politiek subsidie en pamfletten/ film en fotoo album<


thomas bernhard
vertaling
jjl discordia juli 89/okt 95

wien
misschien dat je je een paar keer in een jaar
wel eens gelukkig voelt voelt hier
als je over de kohlmarkt loopt
of over de graben
of de singerstrasse af in de
voorjaarslucht

maart 1988
eerste en derde scene
huis van professor schuster,
in de buurt van de heldenplatz,
derde verdieping
tweede scene
volksgarten
na afloop van de begrafenis

personen
robert schuster, professor
-broer van de overleden professor josef schuster
anna en olga
-dochters
lukas
-zoon
hedwig, mevrouw professor genoemd
-echtgenote van de overledene
professor liebig
-een collega
mevrouw liebig
meneer landauer
-een bewonderaar
mevrouw zittel
-huishoudster van de overledene
herta
een dienstmeisje
eerste scene
grote garderobe
een hoog raam met houten jaloezieën
twee hoge deuren links
een hoge deur rechts
enkele gesloten en geopende klerenkasten tot aan het plafond tegen alle muren
enkele gesloten kisten en koffers, geadresseerd 'oxford'
vroeg in de voormiddag
herta staat met een stofdoek bij het raam en kijkt naar de straat beneden
mevrouw zittel komt met een pak aan een klerenhanger binnen en hangt het op, bekijkt het kritisch
het pak is niet eens gescheurd
een gaatje in het vest
mijn universiteitspak zei de professor altijd
(ze ruikt aan het pak, houdt het omhoog en tegen het licht en hangt het weer op)
alles is nu nog veel erger
als vijftig jaar geleden
zei hij nog
eigenlijk had ik naar moeder moeten gaan
maar ik gruw van het bejaardenhuis
(herta begint de schoenen, die overal op de grond liggen, te poetsen)
mevrouw zittel
of ik moet haar nagels knippen
of ik lees tolstoj voor
alleen omdat de professor
nu al weer vijftien jaar geleden heeft gezegd
lees uw moeder toch tolstoj voor
dat is pas een goede therapeutische maatregel
lees ik haar nu al vijftien jaar tolstoj voor
(zij borstelt het pak af)
als ik haar gebit in wil doen
duwt ze mij weg
ze heeft nooit wat om me gegeven
ik wil haar haar gebit indoen
en ze slaat me in mijn gezicht
oude mensen zijn weerspannig
(ze ruikt aan het pak)
twintig jaar heb ik het uitgehouden
heeft hij gezegd
wie weet of de professor in engeland
weer voet aan de grond gekregen zou hebben
mevrouw professor heeft wenen altijd gehaat
alleen voor het toneel had ze enige liefde
wenen haatte ze
als ze nu naar neuhaus gaat
is het vast maar voor kort
mevrouw de professor is een stadsmens
het huis is verkocht
overhaast verkocht
uiterlijk de negentiende
dat is al overmorgen
moet het ontruimd zijn
(herta staat, een schoen poetsend, bij het raam en kijkt naar de straat beneden)
mevrouw zittel
de professor is dood
ook al kijk je nog zolang naar beneden
hij wordt niet meer levend
zelfmoord is altijd een kwestie van kortsluiting
zijn overhemd was gescheurd het pak niet
uitgerekend jij hebt hem gezien
toen hij naar beneden viel
ik heb al zoveel doden gezien in mijn leven
jij maakt mij nog helemaal ziek
met dat naar beneden kijken
mevrouw de professor hoort steeds weer het geschreeuw
bij het middageten bij het avondeten niet
nauwelijks heeft zij een paar lepels soep gegeten
trekt ze wit weg en wordt helemaal stijf
de steinhof heeft ook niks geholpen
in neuhaus komt ze ook niet meer bij
je zult zien mevrouw zittel
in oxford zal zij die aanvallen niet meer hebben
heeft de professor gezegd
in oxford is geen heldenplatz
in oxford is hitler nooit geweest
in oxford zijn geen weners
in oxford schreeuwen de massa's niet
herta
mevrouw professor neemt mij mee naar neuhaus
mevrouw zittel
ze heeft je nodig ja
ik heb haar wijsgemaakt
dat zij je nodig heeft
met kerstmis is ze de hele tijd
in bed blijven liggen
met nieuwjaar ook
in neuhaus ligt zij ook de hele dag op bed
of zit zonder iets te doen op het terras
ze leest ook altijd hetzelfde
herta
ik wilde nog bij haar in de steinhof op bezoek gaan
mevrouw zittel
mij liet ze ook niet binnen
en ik had zo'n lekker gebak voor haar gekocht
mevrouw professor wil geen bezoek
werd gezegd
ze had weer die mooie kamer met balkon
paviljoen friedrich is voor sjieke mensen
als ze depressief zijn
die zijn eigenlijk niet ziek en toch wel
telkens als zij in de steinhof is
is ze verkouden geworden
professor schober de chef de clinique is familie
van professor kuddlich
die meneer de professor schuster in engeland heeft leren kennen
via professor wasserbauer
een oom van professor wasserbauer
heeft professor schober
het baantje van chef de clinique in de steinhof bezorgd
herta
mevrouw de professor heeft wat tegen mij
mevrouw zittel
nauwelijks heeft ze een paar lepels soep gegeten
of wordt helemaal bleek
en stijf
mevrouw de professor is eenzaam
de professor heeft haar
nooit echt goed behandeld
ik vergeef het je nooit
dat je moeder toneelspeelster was
zei de professor vaak
ook al kun je er niks aan doen
in neuhaus gaat ze vaak wekenlang de deur niet uit
voortdurend zei hij 'geëxalteerd' tegen haar
in linz geboren alleen dat is al zo verschrikkelijk erg
zei hij
herta
mevrouw de professor mag mij niet
mevrouw zittel
ze mag jou net zo min als mij
ze mag zichzelf niet eens
mijn vrouw is een verloren schepsel
doodongelukkig
ze had nooit geboren moeten worden
er zijn er zoveel die nooit geboren hadden moeten worden
met dat soort mensen moet je behoedzaam omgaan
maar dat staan zij helemaal niet toe zei de professor altijd
die mensen maken altijd alles en iedereen kapot
(zij ruikt aan het pak)
elk jaar ging hij naar engeland om een pak te kopen
engelse pakken zijn toch de beste
herta
meneer de professor heeft tweeëntwintig pakken
mevrouw zittel
en toch heeft hij altijd hetzelfde gedragen
dit had hij nog jarenlang aan kunnen trekken
zijn hele leven heeft de professor zijn schoenen zelf gepoetst
zijn schoenen mocht niemand voor hem poetsen
ik heb een gebonden soep gemaakt
ossehaas van ziegler dat zal wel goed zijn
in plaats van naar oxford gaat alles nu naar neuhaus
dat was wel overhaast dat de professor het huis heeft verkocht
de keuken is ook al leeg
(kijkt om zich heen)
dit jaar had alles geschilderd moeten worden
een pers
tapijtenhandelaar
die wil natuurlijk alles anders hebben
volgende week wil hij al met de verbouwing beginnen
(zij pakt schoenen uit een van de kasten en gooit die herta voor de voeten)
de schoenen gaan naar meneer lukas
meneer lukas heeft dezelfde maat
een fatsoenlijk mens heeft maat vijfenveertig zei de professor altijd
wanneer de professor in turijn was kocht hij schoenen
maar gelopen heeft hij alleen op engelse
(herta poetst de haar door mevrouw zittel toegeworpen schoenen)
mevrouw zittel
met de professor
is oxford verdwenen
(zij opent een voor een alk klerenkasten)
de schoenen gaan in de zwarte plunjezak
(zij gooit vuile was op een hoop)
de vuile was gaat naar de wasserij
ik weet niet of mevrouw de professor
de vuile was meeneemt naar neuhaus
in neuhaus is het in maart nog zo koud
wij zijn ook nooit 's winters in neuhaus geweest
maar er zit voor ons niks anders op
dan naar neuhaus te gaan
ze waren nog geen vijf jaar oud
toen ze elkaar in neuhaus leerden kennen
als mensen die elkaar reeds als kinderen hebben leren kennen
later trouwen loopt dat altijd slecht af
uit baden lieten ze
altijd honingballetjes halen door de chauffeur
(rechtstreeks tot herta)
je kunt toch niet de hele ochtend
naar beneden op straat blijven kijken
dat maakt toch niks meer uit
(ze pakt de schoen uit herta's hand)
dat is toch geen schoenpoetsen
(ze laat herta zien, hoc je een schoen behoort te poetsen)
zo zo
(ze geeft herta de schoen terug)
in graz zou je alleen maar met zijn winterjas
achter hem aangelopen zijn dom wicht
toen ik met hem in graz was
liep ik alleen maar met zijn winterjas achter hem aan
de professor haatte graz
herta
meneer de professor heeft beloofd
mij mee te nemen naar graz
mevrouw zittel
daar zou je alleen maar met zijn winterjas
achter hem aangelopen zijn
en je zou in de erzhertog johann
in een donker hol hebben moeten slapen
met een raam dat uitkijkt op een ventilatieschacht
daarin was hij onverbiddelijk
daar zou je dan bijna gestikt zijn
hij zelf zou de beste kamer van het hele hotel gehad hebben
de professor was immers een egoist
h herta
het hoofd was..
mevrouw zittel
ja, dat heb je nu al honderd keer gezegd
dat het hoofd helemaal verpletterd was
(pakt de hoop vuig was en gooit die in een andere hoek)
de professor was niet ziek
professor robert is ziek
hij was niet ziek
professor robert is van kindsbeen af al ziek
professor robert heeft een ernstige hartkwaal
hij krijgt geen lucht
als hij in dit huis de trap oploopt
blijft hij minstens vijftien keer staan
professor robert woont niet voor niks in neuhaus
omdat die trappen hem zoveel moeite kosten
komt hij ook bijna nooit
al dertig jaar moet er een lift gebouwd worden
waarschijnlijk wordt er nooit een gebouwd
professor robert krijgt zelfs als hij stilstaat geen lucht
maar soms heeft hij er geen enkel probleem mee
dat schijnt ook allemaal psychisch te zijn
herta
in neuhaus zijn er zoveel zonnebloemen
mevrouw zittel
(pakt een strijkplank, klapt hem open en begint overhemden te strijken)
professor robert heeft een zwak hart
laatste stadium
nu breekt de tijd weer aan
die voor hem het ergste is
het voorjaar is altijd erg
als ik april maar doorkom mevrouw zittel
heb ik gewonnen
dan gaat het weer het hele jaar zegt hij
hij leest dag in dag uit
de neue zürcher zeitung
in graz wonen alleen maar oude en domme mensen
zei de professor altijd
in graz voelt alleen de stompzinnigheid zich thuis
ik begrijp niet dat er mensen zijn
die graz fantastisch vinden
waar kan ik in graz nou naar toe
ik verveelde me altijd in graz
herta
de professor heeft beloofd
mij mee te nemen naar graz
mevrouw zittel
in graz heeft niemand wat te zoeken.
herta
zelfmoordenaars krijgen geen christelijke begrafenis
mevrouw zittel
de professor was toch niet katholiek
dit is het pak van meneer de professor
heb ik bij de stomerij gezegd
hij is afgelopen nacht gestorven
ik heb maar niet gezegd
dat hij uit het raam is gesprongen
wie een bebloed pak
naar de stomerij brengt
moet dat kunnen verklaren
ze hebben vast gedacht dat hij is doodgereden
(zij pakt een kam uit de zak van haar jasschort, gaat achter herta staan en kapt haar haar)
jij hebt in je kousen zitten stoppen
als de professor dat had gezien
als de professor had geweten hoe jij werkelijk bent
ik heb altijd mijn best voor je gedaan
joden laten zich in een eenvoudige
ongeschaafde vurenhouten kist begraven
(kijkt om zich heen)
de professor haatte wanorde
professor robert kon het nooit wat schelen
de professor wel
alles moest altijd op zijn plaats staan
de professor was een zeer gedisciplineerd iemand
wee je gebeente
als de handgrepen van de spanjolets niet verticaal stonden
voor mevrouw professor was het geen pretje
op zijn drieëntwintigste was
hij europees kampioen schoonspringen
de professor had een goed figuur
maar getailleerde overhemden haatte hij
in engeland zal ik uw tompoezen missen
heeft hij tegen banketbakker handlos gezegd
weet je meneer handlos
ik ben namelijk joods
omwille van mijn vrouw moet ik terug naar oxford
maar uw tompoezen zal ik missen meneer handlos
in oxford heb je geen tompoezen van handlos
herta
de mensen zeggen dat ze zelfmoord plegen
en ze plegen zelfmoord
mevrouw zittel
(ontdekt herta's open boordeknoopjes en knoopt ze dicht)
de hele week sta je daar al
en kijkt naar de straat beneden
je moet alleen nog maar zwart dragen
zwart staat je het beste
iedereen trekt altijd van die gekke gekleurde dingen aan
de professor hield er niet van wanneer ik iets gekleurds aanhad
de professor wilde mij in het zwart zien
bijna iedereen staat zwart het best
jij zou je andere kleren ook zwart moeten laten verven
ik zie jou immers ook
het liefst in het zwart
(allebei kijken ze naar de straat beneden)
herta
nu zal professor robert
ook niet lang meer leven
mevrouw zittel
professor robert is een levenskunstenaar
een existentiekunstenaar
zoals de professor het zei
(ze gaan nog dichter bij het raam staan en kijken nadrukkelijk naar de straat beneden)
mevrouw zittel
daar zou ik te laf voor zijn
waarschijnlijk heeft hij je ook in zijn testament genoemd
(ze kamt herta's haar door)
ik ben geen goed mens zei hij altijd
china zal op een dag over de wereld heersen mevrouw zittel
het aziatische tijdperk is al begonnen
in oxford krijg je de mooiste kamer
op zolder
vandaar heb je een weids uitzicht over het landschap
jij hebt geen idee hoe mooi engeland is
(steekt haar haar op, drukt het in model)
voor een geestesmens
is een verblijf in engeland doorslaggevend
zei de professor altijd
mensen die nooit verblijf in engeland hebben gehouden
zijn niks
zei de professor altijd
het zou jou ook goed gedaan hebben
(ze gaat naar de strijkplank en strijkt verder)
mijn huisje in schalchham laat ik u na mevrouw zittel
daar kun je je terugtrekken
als mij wat overkomt
herta
mevrouw de professor zal wel niet in neuhaus blijven
ze is een stadsmens
mevrouw zittel
nu maakt ze zichzelf wijs dat ze in neuhaus zal blijven
haar oude dag in neuhaus zal doorbrengen
die gaat meteen weer terug naar wenen
je zult zien
die is niet gewend aan het leven op het platteland
de mensen op het platteland zijn ziel- en geestdodend
zei de professor altijd
een stadsmens heeft op het platteland niks te zoeken
stadsmensen trekken naar het platteland
en zijn binnen de kortste keren kapot
alles op het platteland is tegen de stadsmens
een stadsmens verkommert op het platteland
verdort en is binnen de kortste keren kapot
herta
terwijl mevrouw professor
toch twee keer per week naar het josefstadt ging
mevrouw zittel
naar het burgtheater gaat ze niet
naar het josefstadt gaat ze
ik ben een geboren josefstadttheaterbezoeker
zei ze altijd
vanuit neuhaus is dat te lastig
buiten de kerk is er geen theater op het platteland
zei de professor altijd
wie ooit bloed heeft geroken bij het toneel
kan zonder toneel niet meer leven
ging professor naar de musikverein
ging zij naar het josefstadt
eigenlijk heeft hij alleen van zijn broer gehouden
de professor
(ze vouwt een overhemd op)
iedereen behalve zijn broer robert heeft hij gehaat
fransman was ik graag geweest heeft hij gezegd
geen engelsman geen rus
fransman
dat ik oostenrijker ben is mijn grootste ongeluk
(strijkt het overhemd volkomen glad)
woedend was hij
hoe overhemden opgevouwen
moeten worden heeft hij mij uitgelegd
hij liet mij zien hoe overhemden
naar binnen gevouwen moeten worden
(ze laat het herta zien, die zich naar haar toe heeft gekard)
zo vouwde hij het overhemd op
dan trok hij het omhoog
legde een vouw en trok het omhoog
dan weer een vouw
(kijkt op haar horloge)
zeven of acht keer trok hij het overhemd omhoog
en vouwde het weer op
en toen zei hij
nu vouwt u het op mevrouw zittel
precies zo vouwt u het op
zoals ik het daarnet heb opgevouwen
maar dat kon ik niet
mijn handen beefden zo
dat ik het overhemd niet kon opvouwen
zo zei de professor zo
en vouwde de hemdsmouwen naar binnen
zo mevrouw zittel
zo zo zo
en gooide het overhemd in mijn gezicht
en ik moest het overhemd opvouwen
onverbiddelijk
de domheid van de mensen kent geen grenzen
nee nee mevrouw zittel
ik ben niet gek
ik ben alleen precies mevrouw zittel niet gek
ik ben alleen precies mevrouw zittel niet gek
een precisiefanaticus ben ik mevrouw zittel
ik ben niet ziek
ik ben niet ziek schreeuwde hij
ik ben alleen een precisiefanaticus
ik ben de beroemde precisiefanaticus professor schuster
ik kan het niet ik kan het niet zei ik
onuitstaanbaar mens schreeuwde hij
onuitstaanbaar mens
hij zei
zo vouwt u het overhemd op
zo
maar ik was er niet toe in staat
ik kon het overhemd helemaal niet meer zien
(herta borstelt met een harde borstel een schoen af)
mevrouw zittel
mevrouw zittel
mevrouw zittel
schreeuwde hij
en liep naar het raam
ziet u de heldenplatz schreeuwde hij
ziet u de heldenplatz
de hele dag door hoort zij het geschreeuw van de heldenplatz
de hele dag
voortdurend voortdurend voortdurend mevrouw zittel
het is om gek van te worden
om gek van te worden is dat mevrouw zittel
ik word er nog gek van gek van
(herta is naar het raam gelopen en kijkt naar de straat beneden)
mevrouw zittel
sinds tien elf jaar
hoort mevrouw professor
het geschreeuw van de heldenplatz
niemand hoort het
maar zij hoort het
daar word ik gek van mevrouw zittel
daar word ik gek van
natuurlijk zie ik de heldenplatz
zei ik
daar waar jij nu staat daar naar het raam liep hij
en schreeuwde
mevrouw zittel
mevrouw zittel
mevrouw zittel
tegen het raam geleund helemaal uitgeput zei hij
als u niet eens een gestreken overhemd kunt opvouwen
mevrouw zittel
dan bent u hier absoluut aan het verkeerde adres
de professor was lijkbleek
hij liep van het raam weg hier naar toe
nu vouwt u het overhemd op mevrouw zittel
zei hij heel rustig
zei hij dat heel rustig
vouwde ik het overhemd op
ziet u wel mevrouw zittel
kalmeert u toch mevrouw zittel
zei hij
en keek naar het opgevouwen overhemd
en zei kalmeert u mevrouw zittel
en toen zei hij
komt u
laten we naar de keuken gaan
en maakt u voor ons een kopje thee
drinkt u met mij een kopje thee mevrouw zittel
zei hij
(legt het overhemd weg en strijkt een tweede)
herta
in de steinhof hebben ze mevrouw de professor
in januari in paviljoen friedrich
weer een electroshock gegeven
mevrouw zittel
maar het heeft niks geholpen
nauwelijks is ze in de eetkamer
of ze hoort geschreeuw van de heldenplatz
steeds weer heeft zij hem gesmeekt het huis op te geven
maar dat heeft hij niet gedaan
ik kan het niet opgeven
alleen omdat jij geschreeuw hoort
zei hij altijd weer
dat zou betekenen
dat die hitler mij voor de tweede keer
het huis uitjaagt
hij dacht het helpt als zij haar oren dichtstopt
maar dat heeft natuurlijk ook niks geholpen
ook 's nachts hoort ze het
zij houdt haar oren dicht
en dan moet zij de eetkamer uitgaan
tien of twaalf jaar is dat al zo
ze hadden de eetkamer
toch naar de slaapkamer kunnen verplaatsen
maar dat heeft de professor niet gedaan
om het uit te proberen bedoelde zij
maar dat heeft hij altijd geweigerd
dan slaap je geen enkele nacht meer heeft hij gezegd
eerst dachten ze het is voldoende als zij haar oren dichtstopt
maar natuurlijk was dat niet voldoende
er bestaat maar één mogelijkheid
dat u het huis opgeeft
heeft professor schober tegen ze gezegd
zolang u het niet opgeeft
zal genezing niet mogelijk zijn
als u het huis opgeeft zal de ziekte verdwijnen
heeft professor schober gezegd
je zult zien
als we in oxford zijn
hoor je het geschreeuw niet meer
tien jaar heeft ze het niet gehoord
en nu hoort ze het geschreeuw al weer
meer dan tien jaar
de gehoorgangen lijden er niet onder
heeft professor schober gezegd
maar het is zeer wel mogelijk
dat uw vrouw op een dag haar verstand verliest
heeft de professor gezegd
herta
in neuhaus hoort ze niks
mevrouw zittel
ze is nog niet in wenen
of ze hoort geschreeuw
maar ik kan toch niet opgeven
zei de professor altijd
dat kan ik niet
(legt het overhemd weg en strijkt een derde herta poetst de schoen)
mevrouw zittel
hij kreeg geen slok door zijn keel
houd je van sarasate
vroeg hij ja natuurlijk houd ik van sarasate zei ik
het is goed dat u van sarasate houdt zei hij
en alstublieft vouwt u in het vervolg mijn overhemden zo op zoals ik het u zojuist heb laten zien mevrouw zittel
u weet niet hoe belangrijk het voor mij is
dat u mijn overhemden zo opvouwt
als ik het wil
dat was altijd verschrikkelijk
als hij mij bij het overhemden strijken betrapte
dan was het steeds hetzelfde liedje
als u van sarasate houdt
is dat alleen al een voorlopig bewijs
van uw betrouwbaarheid
zei hij altijd
mensen die niet van sarasate houden vertrouw ik niet
dat zijn altijd verschrikkelijke mensen
en hoe staat het met glenn gould
houd je van glenn gould
hij vroeg dat steeds weer
ik wist altijd dat ik moest zeggen
ik houd van glenn gould
luistert u graag naar glenn gould mevrouw zittel
houd u van sarasate
houd u van glenn gould
ja zei ik dan altijd ik houd veel van glenn gould
ik luister graag naar sarasate
en houd veel van glenn gould
dat zijn vreselijke mensen
weet u mevrouw zittel
die niet van glenn gould houden
en die niet graag naar sarasate luisteren
met zulke mensen wil ik niks te maken hebben
dat zijn gevaarlijke mensen
die niet van sarasate houden
en die niet graag naar glenn gould luisteren
dat eis ik immers ook van mijn vrouw
dat zij veel van sarasate houdt
en dat ze graag naar glenn gould luistert
wat dat betreft ben ik bijna bezeten mevrouw zittel
ik zou wel wat beters weten
dan 's zaterdags naar sarasate te luisteren
of naar glenn gould
ik houd helemaal niet van piano
herta
in neuhaus gaat het veel beter met mevrouw professor
mevrouw zittel
(loopt naar de hoop voile was, pakt die op en gooit die in een andere hoek)
ze wilde naar parijs
maar dat heeft hij niet toegestaan
met professor widrich naar parijs
wat al niet meer
dan sprak hij drie dagen niet tegen haar
(strijkt verder)
omwille van jou
heb ik een leerstoel geaccepteerd
alleen omwille van jou
heeft hij tegen haar gezegd
denk je dat ik anders naar oxford terug zou gaan
ik haat engeland en oxford in het bijzonder
maar ik verdraag het gewoon niet meer
dat jij steeds weer die aanvallen hebt
professor schober is ook voor oxford zei hij
de engelse atmosfeer zal je goed doen
ik had niet gedacht dat wenen zo schadelijk zou zijn voor jou
herta
de professor wilde helemaal niet meer naar engeland
mevrouw zittel
hij had geen uitweg meer
(rechtstreeks tot herta)
de conciërge heeft zijn hoofd als eerste omgedraaid
(herta knikt)
mevrouw zittel
je hebt alleen nog maar joegoslavische conciërges in wenen
als ik tegen moeder zeg dat ik ben uitgeput
hoort ze dat helemaal niet
ik kan vandaag niet voorlezen zeg ik
maar daar trekt zij zich niks van aan
zij eist dat ik twee keer hetzelfde hoofdstuk voorlees
u zult zien met tolstoj kalmeert u haar
heeft de professor gezegd
jij weet niet eens wat tolstoj is
je ouders hebben zich om jou niet bekommerd
nooit
je moeder niet en je vader niet
als ik er niet was geweest
ik heb de professor jou weten aan te praten
maar alleen
uit dankbaarheid jegens je grootouders
een oberoostenrijks meisje
uit de hausrück zegt u
heeft de professor gezegd
uit een boerenfamilie
ja
heb ik gezegd uit een boerenfamilie
herta
dat klopt helemaal niet
mevrouw zittel
hoe vaak heb ik omwille van jou niet gelogen
steeds weer heb ik de professor
omwille van jou belogen
om de haverklap
anders had hij je allang eruit gegooid
herta
dat is niet waar
mevrouw zittel
en of dat waar is
zij steelt toch niet
vroeg de professor
ik heb gezegd nee
zij helpt u toch mevrouw zittel
waar ze maar kan ja
heb ik gezegd
louter leugens
jij steelt en jij helpt mij ook niet waar je kan
jij bent immers een lui secreet
net zoals je moeder
overal moet jij toe aangespoord worden
nu ben je al vier jaar in huis en hebt niks geleerd
maar ik heb het opgegeven
het heeft geen zin
herta
meneer de professor heeft me uitgenodigd
om mee naar graz te komen
mevrouw zittel
naar graz te komen
dat nazinest
die absolute onstad
zoals hij altijd zei
als jassendraagster
de professor heeft iedereen alleen maar misbruikt
mij heeft hij misbruikt
mevrouw de professor heeft hij misbruikt
zijn dochters heeft hij misbruikt
mij jou iedereen
ik ben de grootste egoist die er is
heeft hij van zichzelf gezegd
de leerstoel in oxford is mijn redding
heeft hij gezegd
voor mijn vrouw betekent dat misschien de ondergang. . . .
de vernietiging
ik kan het niet veranderen
in oxford ben je meteen beter
heeft hij tegen mevrouw de professor gezegd
(rechtstreeks tot herta, steeds heftiger)
zijn eigen dochters heeft hij alleen nog maar gehaat
professor anna
die in twee jaar niet één keer naar hem toe is gekomen
ze had zich niet moeten laten scheiden
ze heeft haar man het huwelijk uit getreiterd
nu staan ze er allebei alleen voor
mijn twee gestudeerde gruweldochters
zoals de professor ze noemt
mijn dochters helpen mij het graf in
heeft hij gezegd
ze hebben hem in de steek gelaten
maar hij heeft zich ook niet om ze bekommerd
ze hebben hem uitgebuit tot het uiterste
er bestaat niks deprimerender
dan alleenstaande dochters
die zich bezighouden met een geestelijk beroep
mevrouw zittel
mijn dochters zijn mijn doodgravers
en mijn zoon lukas is een nul
wanneer wie tientallen jaren lang moeten toezien
hoe zich uit een hulpeloos kind
een afzichtelijk monster ontwikkelt
je wil altijd heel andere kinderen
dan je uiteindelijk voor kennisgeving moet aannemen
eerst doen ze tientallen jaren alles samen
spelen samen studeren samen
worden volwassen samen
en op hun veertigste trouwen ze plotseling met veel poeha
laten zich meteen daarna scheiden
en worden vervolgens hun vader tot last
mevrouw professor anna heeft
zich nooit om haar man bekommerd
mevrouw professor olga ook niet
voor mevrouw professor anna
bestond alleen de nationalbibliothek
die was voor haar altijd belangrijker
wanneer je op een dag concludeert
dat je eigen kinderen onmensen zijn
heeft hij gezegd
je denken dat je mensen verwekt
en het zijn dan alleen maar
vleesverslindende stomkoppen
geëxalteerd grootheidswaanzinnig chaotisch
herta
is er in neuhaus ook geen wasmachine
mevrouw zittel
de rijken hebben de onvrede in pacht
zij zijn altijd alleen maar met de onvrede getrouwd
allemaal zoeken zij een uitweg
maar vinden er geen
vooral geen medelijden met deze mensen
heeft de professor gezegd
zij verdienen geen medelijden
maar wat zeg ik
jij begrijpt toch niks
op jou zou je tientallen jaren kunnen inpraten
zonder dat je er ooit wat van snapt
herta
in lissabon kocht hij altijd zijn overhemden
mevrouw zittel
en de mouwen waren altijd te kort
voor zijn lichaamslengte had hij te lange armen
mijn vader had ook te lange armen mevrouw zittel
vreemd genoeg verdraag ik geen zijde mevrouw zittel
zijde nee katoen ja
zijde op de huid is afschuwelijk mevrouw zittel
voor de mensheid is zijde het hoogst bereikbare
mij stoot zijde af mevrouw zittel
waar de iedereen van houdt
dat stoot mij allemaal af
(vouwt het gestreken overhemd op en kijkt op haar horloge)
de rijke mensen liggen allemaal op het kerkhof van döbling
die van schuster hebben een graf met grafrecht voor eeuwig
zo wilde de professor dat ik zijn overhemden opvouw
(ze trekt het opgevouwen overhemd omhoog en vouwt het weer op, terwijl ze zegt)
niemand kon zijn overhemden op de juiste manier vouwen
ook na twintig jaar kon ik het niet
(ze trekt het overhemd weer omhoog en barst in lachen uit)
zie je zo
(ze vouwt het overhemd zorgvuldig op)
de professor was een pedant
(zeer rustig, terwijl zij het gevouwen overhemd bij de andere legt)
jij gaat toch niet nu
elke dag dat wij er nog zijn
daar bij het raam naar de straat beneden staan te kijken
de professor heeft het achter de rug
hij wilde heel gewoon niet meer naar oxford terug
in wenen kon hij het niet meer uithouden
en naar oxford wilde hij niet meer terug
maar een tragedie is het niet voor hem
hij is toch al dood
een tragedie is het voor mevrouw de professor
en voor meneer professor robert
en voor jou
herta
(de vensterbank afstoffend)
meneer de professor heeft beloofd
mij mee te nemen naar graz
mevrouw zittel
naar graz naar graz
de professor was op slag dood
tot aan de begrafenis
duurt het in wenen
vaak veertien dagen
de doden liggen in wenen vaak een paar weken
in de gemeentelijke ijskast
herta
het was goed dat mevrouw professor er niet was
toen de professor uit het raam sprong
mevrouw zittel
een ongeluk dat jij de dode professor als eerste hebt gezien
dassen en winterjassen haatte hij
ik ben de geboren jassenhater heeft hij gezegd
in hartje winter ging hij zonder jas
al om half acht engelse kranten kopen
die mocht ik niet voor hem halen
het enige waar de mensheid echt bang voor is
is de menselijke geest
heeft de professor gezegd
de professor was niet geliefd
dinsdag wordt moeder tweeënnegentig
in mijn ogen was de professor zelfs mooi
ik ben blij dat we al gedekt hebben
we zullen nog maar twee keer eten hier
alles is al ingepakt
(kijkt naar de koffers)
overal staat oxford op
en alles gaat naar neuhaus
(bukt zich over een van de grote koffers)
oxford oxford
terwijl het allemaal naar neuhaus gaat
als het huis niet verkocht zou zijn
maar de professor wilde het huis zo snel mogelijk verkopen
meneer professor lukas
en mevrouw professor anna
gaan alleen naar oxford
een professor uit oxford schijnt naar de begrafenis te zijn gekomen
(roept uit)
in strikt besloten familiekring
dat is ook niks
(weer rustig)
de lepels waren al ingepakt
(staat op en strijkt een overhemd)
de overhemden moeten toch gestreken worden
ook al is de professor dood
die krijgt professor lukas allemaal
hem passen ze
herta
de schoenen passen hem ook
mevrouw zittel
wanneer de mens geen uitweg meer ziet
moet hij zich van kant maken
heeft de professor gezegd
(rechtstreeks tot herta)
maak de ramen en de jalouzieën in de eetkamer open
nu komt er frisse lucht naar binnen
(herta loopt weg)
mevrouw zittel
(roept richting eetkamer)
de jongste broer van de professor
is in neuhaus uit het raam gesprongen
in achtendertig
op slag dood
op zijn negentiende
hij studeerde nog
daar is de professor al die jaren niet overheen gekomen
zelfmoord zit in de familie
rijke mensen plegen vaker zelfmoord dan arme
wij moeten de anderen voor zijn
heeft de professor gezegd
je moet de jalouzieën helemaal openmaken
zodat er frisse lucht naar binnen kan
(men hoort het openen van ramen en jaloezieën)
als mevrouw professor het voor het zeggen had gehad
was jij er helemaal niet meer
dat heb je alleen aan mij te danken
dat jij er nog bent
ze houdt helemaal niet van frisse lucht
twee keer heb ik de professor in graz moeten verplegen
in hotel erzhertog johann
toen hij de griep had
dat kun jij je niet voorstellen
hoe die mij heeft getreiterd
maar ik was aan hem overgeleverd
iedereen was altijd aan hem overgeleverd
meneer professor
lukas is ook een slachtoffer
zijn dochters heeft hij altijd getiranniseerd
mevrouw professor olga
meer dan mevrouw professor anna
maar voor geen van beiden was het ooit een pretje
ze mochten als kinderen niet eens sleetje rijden
dat stond hij niet toe
hij heeft ze nooit wat toegestaan
hij was altijd bang dat zij zich zouden bezeren
(herta maakt de jaloezieën in de eetkamer zo luidruchtig open, dat men het duidelijk in de garderobe kan horen)
mevrouw zittel
de vraag was alleen hoe zij het overleven
een mens heeft voor de professor nooit iets betekend
de professor heeft iedereen gekoeioneerd
de enige die iets waard is bent u mevrouw zittel
heeft hij ooit gezegd
nou
zoiets blijft je bij
(roept richting eetkamer)
acht couverts herta
acht moeten het er zijn zijn het er acht
mevrouw liebig professor liebig meneer landauer
herta
(roept terug)
acht
er zijn acht couverts mevrouw zittel
mevrouw zittel
pas wanneer ik in oxford ben kan ik weer rustig ademhalen
heeft de professor gezegd
het is hier in wenen nog erger
dan vijftig jaar geleden mevrouw zittel
mijn dochter hebben ze bespuugd mevrouw zittel
iedere dag bang zijn mevrouw zittel
dat houd ik niet meer vol
voor oostenrijk ben ik te oud en te zwak
in wenen wonen is onmenselijk
alleen al vanwege de geestesziekte van mijn vrouw
moet ik weg uit wenen
zij hoort nu immers ook 's nachts al
het heldenplatzgeschreeuw
en ik had mijn engelse staatsburgerschap
ook niet moeten opgeven
dat was een vergissing
(herta komt terug, gaat verder met schoenpoetsen)
mevrouw zittel
wanneer je de straat opgaat
vergaat je horen en zien
op de universiteit mevrouw zittel
is het praktisch spitsroedenlopen
vanwege die haat
wanneer je een kadetje koopt op de hoek
gedraag je dan onopvallend heeft de professor gezegd
de kisten in de kelder gaan allemaal naar neuhaus
de post had alles al opgehaald moeten hebben
meneer lukas krijgt zeker het merendeel
mevrouw professor anna heeft verlof genomen
mevrouw professor olga heeft vier weken verlof
mevrouw professor heeft gezegd dat ze moeder gaat bezoeken
maar dat heeft ze al zo vaak gezegd
voor het kerkhof van döbling moet je warm gekleed zijn
(ze vouwt het overhemd op)
strijken is een kunst
heeft de professor gezegd
het strijken wordt altijd onderschat
de strijkkunst is een van de hoogste kunsten
(ze loopt naar het raam en kijkt met herta naar de straat beneden)
professor robert
zal het hier in neuhaus niet lang uithouden
met mevrouw professor
hij mag zijn schoonzuster immers niet
met mevrouw professor onder één dak
dat houdt niemand vol
in neuhaus zit ze alleen maar in een leunstoel
en leest
tweemaal in de week
laat zij zich naar de stad rijden
naar het josefstadt
terwijl zij het was die mij heeft aangenomen
niet hij
hij wilde mij helemaal niet
hij heeft mij tegen zijn zin aangenomen
(ze pakt een aantal wandelstokken uit de kast)
ik wilde ook helemaal niet
maar moeder wilde dat ik de betrekking aannam
bij een beroemde professor
dat is een unieke kans zei ze
(ze loopt met de wandelstokken naar het raam en kijkt naar beneden)
moeder duldde ook geen tegenspraak
tegenwoordig is dat anders
tegenwoordig doet iedere vrouw wat zij wil
toendertijd was dat totaal anders
buiten bevelen bestond er niks
en die bevelen werden allemaal uitgevoerd
weet u dan ook hoe men gasten dient te ontvangen
heeft de professor mij gevraagd
(ze loopt met de wandelstokken naar de tafel)
ik heb niks geantwoord
ja u weet het natuurlijk niet
weet u hoe men afscheid dient te nemen van de gasten
dat weet u niet natuurlijk
maar u zult bij mij alles leren mijn beste
heeft de professor gezegd
mijn vrouw heeft haar zinnen erop gezet
dat ik u aanneem
maar ik vind dat u hier helemaal
aan het verkeerde adres bent
(ze legt de wandelstokken van de professor op tafel en wrijft ze met een stofdoek af)
de hele familie heeft zijn gang door de steinhof gemaakt
elk van ons heeft een keer in de steinhof gezeten
de zogenaamde betere weners
waren allemaal minstens één keer in de steinhof
al was het maar voor een poliklinische behandeling
zei de professor heel vaak
en de mannen hebben altijd een veel diepere band
met de steinhof gehad
dan de vrouwen
een groot deel van ons is dan ook in de steinhof gestorven
de steinhof kan ik zeggen
heeft de professor gezegd
is voor de meesten van ons de eindbestemming geworden
de hogere en hoogste wijdingen hebben de onzen
alleen in de steinhof ontvangen
(ze bindt de wandelstokken met een touw samen)
de professor zelf is ook
drie keer in de steinhof geweest
voor de oorlog
de familie schuster is vanuit de steinhof
naar engeland gegaan
in de steinhof zijn ze bij elkaar gekomen
en 's nachts naar engeland
professor strotzka die in december bij ons was
heeft de professor aan die leerstoel in oxford geholpen
(ze zet de wandelstokken in een hoek en loopt naar het raam en kijkt naar de straat beneden tot herta)
ze hadden je meegenomen naar engeland
als je engels had geleerd
maar jij hebt er geen enkele moeite voor gedaan
in die vier jaar had je toch perfect engels kunnen leren
maar dat is nu geen probleem meer
als de professor had geweten dat jij niet eens engels kunt
had hij je niet aangenomen
hij dacht
dat is vanzelfsprekend
als de bomen kaal zijn zie je zelfs de mensen
die achter de ramen van de hofburg zitten
in deze tijd van het jaar
hebben ze altijd al voor de middag
het elektrische licht aan
's zaterdags ontbeet de professor het liefst
in de meierei in de volksgarten
op een keer heeft tijdens het ontbijt een mus
die waarschijnlijk diarree had
iets op zijn schouder laten vallen
(ze draait zich om)
mevrouw professor haat koken
nu kunnen we wel komijn in de soep doen
nu de professor dood is
(ze kijkt op haar horloge)
moeder wilde beslist in
het katholieke bejaardentehuis in kritzendorf
ik zei in een gemeentelijk
zij wilde alleen maar in een katholiek
(ze gaat in alle kasten kijken)
ze wil graag een nieuwe peignoir
de professor wilde mij er geld voor geven
in graz kreeg ik nooit lucht
de slechtste lucht heb je in graz
de mensen beweren steeds in linz
maar de slechtste lucht heb je in graz
(ze kijkt onder de tafel)
in oxford wilden ze alles op z'n engels inrichten
in engeland zou jij het naar je zin hebben gehad
maar ze zouden je toch niet meegenomen hebben
(ze gaat door de reehterdeur af hertz kijkt haar na)
mevrouw zittel
(komt weer terug en blijft met een grote vaas met irissen voor de tafel staan)
nu de professor dood is dacht ik
kan ik hier ook bloemen neerzetten
(ze zet de vaas op tafel en doet een paar stappen terug, om de vaas beter te kunnen zien)
de professor heeft bloemen altijd gehaat
nooit mocht ik bloemen neerzetten
zulke mooie irissen
(ze schikt de irissen in de vaas en doet weer een paar stappen terug)
irissen hebben een dodelijke geur zei hij
(ze schikt de irissen)
in de eetkamer staan ze ook niet
(ze gaat met de vaas de eetkamer in en roept)
nee in de eetkamer staan ze ook niet
(herta gaat naar de deur van de eetkamer en kijkt de eetkamer in)
mevrouw zittel
ik breng ze morgen gewoon naar het kerkhof
(ze komt terug in de garderobe)
op de begrafenis wilde hij
ook verschoond blijven van bloemen
op de begrafenis wil ik geen bloemen
heeft de professor gezegd
geen bloemen geen mensen
hij heeft zijn broer laten beloven
dat hij alleen op zijn begrafenis zou zijn
niet eens mijn vrouw mag naar mijn begrafenis
zei hij
de gedachte
dat dat soort onmensen aan mijn graf staan
zou ik onverdraaglijk vinden
(ze inspecteert enkele stukken wasgoed van de hoop vuile was die in de hoek ligt)
herta
professor robert zal wel de volgende zijn
mevrouw zittel
het kerkhof van döbling is mijn lievelingskerkhof
louter beroemdheden liggen daar
wanneer je ouder bent
kun je met de dood omgaan
de peignoir voor moeder koop ik in de wahringerstrasse
al vijftien jaar geen woord van dank
heb ik tolstoj uit
eist zij dat ik weer van voorafaan begin
ze wil niks anders
blindheid is het ergste kindje
oude mensen zijn onverbiddelijk
gogol heb ik gezegd
omdat de professor heeft gezegd
dat ik het eens met gogol moest proberen
dat zal uw moeder opvrolijken mevrouw zittel
maar zij stond het niet toe
tolstoj alleen maar tolstoj
vorige week wilde hij weten
wanneer ik mijn maagdelijkheid heb verloren
maar u bloost mevrouw zittel
heeft hij gezegd
dat was de laatste keer dat hij hartelijk heeft gelachen
meneer lukas brengt zijn zussen niet naar huis
maar die van niederreiter wel
eerst die van niederreiter
en dan pas zijn moeder
mijn god
jij bent de onnozelheid zelf
die van niederreiter is al twee keer getrouwd geweest
eerst met een turkse bey
en toen met een mineraalwaterfabrikant
van hem heeft ze alles geërfd
waarschijnlijk reist zij met meneer lukas mee naar oxford
herta heeft de gezonde slaap van de dommen
zei de professor altijd
herta
dat is niet waar
mevrouw zittel
en of dat waar is
wanneer u een meisje weet
dat u het grove werk uit handen neemt
heeft hij gezegd
ik heb meteen aan jou gedacht
ik heb gezegd dat je familie van me bent
(strijkt een overhemd)
van buiten naar binnen moeten de overhemden worden gestreken
dan komen er geen kreukels bij de kraag
de professor heeft er zelfs eens over gedacht
je naar een verpleegstersopleiding te sturen
naar glanzig
maar dat heb ik hem uit zijn hoofd gepraat
dat is niks voor herta
heb ik gezegd
dat kost alleen maar geld en levert niks op
in graz zou jij alleen maar zijn winterjas
achter hem aan hebben moeten dragen
of ik knip haar nagels
of ik lees haar tolstoj voor
herta
meneer lukas is met het avondeten niet thuis
mevrouw zittel
ik heb het gevoel alsof ik mij in een museum bevind
zei de professor altijd
de professor was een gevoelig mens
professor robert schrijft nog altijd gedichten
op zondagen in de winter
las hij ze altijd voor
als wij eerst maar april achter de rug hebben
dan zijn wij gered
heeft professor robert gezegd
(kijkt op haar horloge)
in neuhaus heb ik dag en nacht vloeren moeten schrobben
maar dat doe ik nu niet meer
ook al vraagt mevrouw professor het honderd keer
voor de professor deed ik alles
voor haar niet
zij commandeert alleen maar
herta
hij heeft ook alleen maar gecommandeerd
mevrouw zittel
maar dat was wat anders
herta
hoezo
mevrouw zittel
dat begrijp jij niet
de professor was een belangrijk iemand
de belangrijkste mens die ik ooit heb gekend
in neuhaus moet ik voortdurend
de klapstoelen naar het terras
en weer terug naar binnen slepen
dan wil zij buiten zitten
dan weer binnen
in neuhaus is mevrouw professor onuitstaanbaar
in wenen beheerst ze zich altijd
daar kan zij niet doen wat zij wil
de universiteit mocht zij nooit in
dat heeft de professor haar verboden
(ze pakt de zojuist gestreken overhemden uit de koffer en telt ze na)
mijn hele leven altijd in een museum geleefd
heeft de professor gezegd
hij had gewoon niet meer naar oostenrijk terug moeten komen
in oxford hebben zij een aangenaam leven geleid
dat kun jij je helemaal niet voorstellen
de professor was in oxford een beroemdheid
professor robert heeft mij uitgenodigd
naar salmansdorf te komen
mijn broer is dood heeft hij gezegd
nu kunt u 's zomers mee naar salmansdorf komen
maar dat wil ik niet
(ze legt de nagetelde overhemden terug in de koffer)
steeds weer wilde professor robert
dat ik naar salmansdorf mee ga
dan zou ik toch niet goed wijs zijn
professor robert is een hulpbehoevend mens
z'n oude man in z'n groot huis
de professor zei altijd
dat zijn broer robert als eerste zou doodgaan
professor robert was altijd ziek
de professor was altijd kerngezond
mijn broer josef wordt stokoud
zei professor robert altijd
(ze leunt tegen de tafel)
de vleugel hebben ze vooruitgestuurd per schip
ik heb er altijd de grootste waarde aan gehecht
dat de sokken in orde zijn
de sokken en de overhemden
(ze loopt naar het raam en gaat naast herta staan)
nauwelijks sta ik aan haar bed
of ze wil dat ik haar voorlees
(draait zich om en kijkt door de garderobe)
voor invaliden moet u zich hoeden mevrouw zittel
heeft hij gezegd
voor blinden vooral
de professor was een mensenkenner
(ze ontdekt stof op de tafel, pakt de stofdoek en neemt de tafel af terwijl zij het tafelblad inspecteert)
mevrouw professor ziet het stof onmiddellijk als zij binnenkomt
de rijke weners liggen allemaal op het kerkhof van döbling begraven
ik geloof dat de azijnfabriek in mattersburg nog van haar is
de professor heeft zich met geld nooit beziggehouden
(ze inspecteert het tafelblad, dan, kaarsrecht)
de professor heeft het huis alleen maar verkocht
omdat zij hem smeekte
het niet te verkopen
zij heeft hem zolang gesmeekt
tot hij het gewoon heeft verkocht aan een pers
(rechtstreeks tot herta)
waarschijnlijk is het je redding dat jij geen ouders meer hebt
(ze bukt zich en stoft de tafelpoten af)
met ouderloze kinderen heb je altijd medelijden
heeft de professor gezegd
terwijl zij er levenslang voordeel van hebben
(ze staat op en richt zich rechtstreeks tot herta)
jij vindt mij weerzinwekkend nietwaar
ik weet wat jij denkt
de zestigjarige dochter
die zich door haar tweeënnegentigjarige moeder
laat tiranniseren
(kijkt op haar horloge, dan naar de entree)
wanneer professor robert blijft logeren
kan ik de hele nacht niet slapen
onophoudelijk wil hij wat
wanneer hij binnenkomt
neem jij meteen zijn hoed aan
dat wenen mijn dood is
heb ik altijd geweten
heeft de professor gezegd
in oxford ben ik net zomin thuis
als in wenen
(ze pakt het pak en houdt het omhoog)
de professor zal toch wel geweten hebben wat hij deed
de professor was niet gek
de professor had een scherp verstand
hij was niet levensmoe
de familie heeft hem nooit begrepen
zijn zoon begrijpt hem niet
zijn dochters begrijpen hem niet
een geestesmens wordt nooit begrepen
heeft de professor gezegd
een geestesmens blijft altijd onbegrepen
geheel alleen gaat de geestesmens door het leven
ook al bevriest iedereen aan zijn zijde
heeft de professor gezegd
(ze ruikt aan het pak)
ik had het pak niet naar de stomerij moeten brengen
het is mijn schuld
ik zal meneer professor lukas vragen
of hij mij het pak cadeau doet
(zij houdt het pak omhoog)
dertig jaar heeft de professor dit pak gedragen
(ze doet een draad in een naald om het gat in het vest te stoppen)
ook al moeten wij afscheid nemen van
wie we houden
(ze legt het vest op tafel)
hun kleren laten zij ons na
de professor had toch geen andere keuze
waarschijnlijk was het ook de schuld van het weer
hij heeft nog gezegd
dat hij mevrouw professor bij kapsalon mohr op zou halen
ze ging altijd naar kapsalon mohr
iedere donderdag voor het josefstadt
(ze hangt het pak zonder vest weer op en knoopt het colbert dicht, terwijl ze zegt)
met zijn zoon heeft hij veel meer problemen gehad
als met zijn dochters
die kon hij wel naar zijn pijpen laten dansen
professor lukas
heeft het leven van zijn vader kapotgemaakt
in wenen stond alles hem tegen
ik ga alleen nog maar met weerzin de stad in
heeft hij gezegd
(rechtstreeks tot herta)
jou had hij in oxford niet nodig gehad
je bent er al zo lang
en begrijpt er nog steeds niks van
(ze legt het vest klaar om het te stoppen, ze kijkt naar de koffers)
uiteindelijk komt alles op mij neer
geen mens behalve ik
heeft ooit wat gedaan in dit huishouden
tien twaalf dertien koffers en de tassen
maar goed dat er tenminste nog een paar tafels en stoelen zijn
en de bedden
waarschijnlijk logeert professor robert vannacht bij ons
moeder begreep het nooit
als ik haar zei dat ik overwerkt ben
(kijkt de garderobe rond)
veertig jaar
maar zelden een goed woord
en ik heb nooit de kracht gehad om weg te gaan
de professor zou ik nooit alleen gelaten hebben
hij had mij altijd nodig
(rechtstreeks tot herta)
wie ooit naar de grote stad is gegaan
kan niet meer terug naar het platteland
dinsdag ga ik naar moeder
de professor heeft bejaardenhuizen altijd gehaat
ik verdraag de geur van bejaardenhuizen niet zei hij altijd
let u erop mevrouw zittel
dat u niet ziek wordt
u kunt zich het ziek zijn niet veroorloven
herta
(met de stofdoek in de hand naar de straat beneden kijkend)
meneer de professor wilde in graz
een paar schoenen voor mij kopen
mevrouw zittel
mij heeft hij ook altijd schoenen beloofd
wanneer we naar graz gingen
maar hij heeft nooit schoenen voor me gekocht
zo vaak ben ik met hem in graz geweest
maar hij heeft nooit schoenen voor me gekocht in graz
(ze maakt de koffer dicht, dan opkijkend naar herta)
dat ik moeder tolstoj voor moet lezen
heeft hij mij tegen me gezegd
als ik te laat kom maakt moeder mij bang
en scheldt mij uit
(ze gaat naar herta en drukt haar haar zachtjes in model. beiden kijken uit het raam)
de dames en heren zullen er zo wel zijn

heldeenplatz
thomas bernhard
einde eerste scene

heldenplatz/eerste scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/1
heldenplatz/tweede scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/2
heldenplatz/derde scene
thomas bernhard heldenplatz/speelscript/3

> overzichtspagina / voorpagina / recent repertoire / de vere bulletin / agenda / affiches / associaties / electronische post/ felix meritis / l ijst van stukken / tooneelcatalogus / zuilenzaal / reservepagina / grafiek / de eerste republiek/ verwanten/ politiek subsidie en pamfletten/ film en fotoo album<